38
D E E M M A S T R A A T F I L E S
D E E M M A S T R A A T F I L E S
opkomst en ondergang van de RKOLB
38. Maria Coebergh
présence
Een paar keer duikt de naam Maria Coebergh op in de Emmastraat Files. Ze staat op de roosters uit '32 en '33. Ze wordt genoemd op het papier Werkzaamheden uit '33. En haar naam is geschreven op de achterkant van een foto met daarop twee dames. Hierdoor weten we tenminste nog hoe ze eruit ziet. En dat is het dan. Of?
Nee, want dankzij die gepotlode naam kon ik haar vervolgens ook identificeren op dat andere piepkleine fotootje, dat later een momentopname bleek te zijn van een photoshoot uit 1939. Drie foto's in totaal van deze vrouw met haar sterke présence, daar moeten we het mee doen.
Juist die schaarste aan informatie gecombineerd met Maria's présence werkte zodanig in op mijn nieuwsgierigheid, dat ik er uiteindelijk voor in de trein naar Haarlem ben gesprongen. Voor het zover was, heb ik echter eerst lang in de verkeerde hooiberg staan spitten, om er tot mijn grote verrassing achter te komen dat Maria geen Amsterdamse was, maar een geboren en getogen Haarlemse.
Maria Coebergh kwam in 1911 ter wereld aan de Gedempte Oude Gracht. Ze werd gedoopt als Maria Henriette Agatha. Ze was het tiende van dertien kinderen. Van die dertien kinderen zouden er twee binnen een jaar overlijden en een op haar dertiende. Een sterk geslacht dus, als je het afzet tegen de hoge kindersterfte aan het begin van de vorige eeuw.
Maria's vader was de bekende Haarlemse boekhandelaar en uitgever Henri Coebergh (1865-1941). Dat Henri roomskatholiek was weten we niet alleen door de enorme kinderschaar die hij verwekte. Dat verwekken was overigens een peulenschil vergeleken bij het baarwerk van zijn vrouw Cornelia Schippers, laten we dat nooit vergeten. Het katholieke blijkt ook uit een tweeletterig detail dat opduikt in vrijwel alle advertenties die Henri in de loop der jaren her en der liet plaatsen. Zo ook de twee hieronder, de ene van vlak voor en de andere van vlak na Maria's geboorte. Wat zien we de eerder besproken Verzuiling hier weer fraai in terug.
Coebergh verkocht in zijn zaak behalve boeken - met kunstboeken als specialisatie - ook kerkelijke parafernalia en kaartjes voor bisschopswijdingen en andere katholieke hoogtepunten. Zijn winkel was zo bekend, dat Henri wel eens schertste dat het volstond om een brief aan hem te adresseren met Coebergh, Europa.
De zaken gingen goed, getuige deze advertentie waarin Henri vraagt om een - uiteraard R.K. - noodhulp-kindermeid die bekend diende te zijn met de fijnere keuken. Er werd daar lekker gegeten.
Maria groeide dus op in een boekenrijke omgeving, daar is nog nooit iemand slechter van geworden. We mogen aannemen dat zij en haar broers en zussen werden volgepompt met kunst, literatuur en algemene ontwikkeling.
Waar zat ze op school? In Haarlem zou je verwachten, tenminste, als daar een rooms-katholieke meisjesschool had gezeten die had voldaan aan Henri's hoge maatstaven. Maar anders was het ook in die tijd niet een heel lange reis naar het R.K. Lyceum voor Meisjes in Amsterdam, het latere Fons Vitae. Ja, u weet wel, u kunt die school inmiddels dromen. Vast staat dat Maria's zes jaar oudere zus Bertha daar ook op had gezeten. Dat weten we omdat ze wordt genoemd in... Knoppen! Inmiddels voor de zevende maal duikt dit schoolblad op in Frankileaks.
Knoppen blikte in 1925 terug op de pandemie die de wereld slechts een paar jaar eerder had gegeseld: de Spaanse Griep. In een passage die ons ook nu nog bij de keel grijpt, leren we haar kennen: Bertha Coebergh, met haar frissche roode wangen. Slechts dertien jaar oud was ze toen ze overleed.
Maar ook zus Mien uit 1901 zat op het Fons Vitae - ik noem de school in het vervolg bij de huidige naam. Ze staat met jaargenoot Bep Damen op presentielijsten van reünies van het Fons. Bep, u weet wel, de latere directrice van de RKOLB en een van de hoofdpersonen in de Emmastraat Files. Ook kunnen we in een Knoppen uit 1923 lezen dat Mien slaagde voor haar kandidaats in de plant- en dierkunde.
Maar kijk toch eens welke naam er nog meer staat op die ene bladzijde van Knoppen. Toetie Feitz! Opnieuw openbaart zich aan ons in volle glorie de verkleefde mikrokosmos van de beter gesitueerde katholieken in Amsterdam en omgeving. En... wij beginnen er langzamerhand onze weg in te kennen.
Plant- en dierkunde of niet, het jaar daarop zou Mien er voor kiezen om naar de Missie te gaan. Een ingezonden brief hierover ging naar Knoppen. Lees even door het pathos heen dat misschien wel bij die tijd hoorde. Een emotionele afscheidsbrief van een jonge vrouw die beseft dat ze haar wereld vol met aangename zintuigelijke prikkels gaat inruilen voor een totaal andere, grotendeels onbekende.
Sommige van Maria's andere zussen waren in 1914 al te oud toen het Fons Vitae zijn deuren opende. Maria uit 1911 was dat niet. Heeft ze er ook op gezeten? Ik heb er geen bewijs voor kunnen vinden. Linksom of rechtsom lijkt deze school hoe dan ook de schakel te zijn geweest tussen Bep Damen en Maria Coebergh, logischerwijs via Mien Coebergh, jaargenoot van Bep. En dit heeft er dan voor heeft gezorgd dat er in 2020 een hele aflevering over haar verscheen in een blog over de geschiedenis van de RKOLB Amsterdam. 't Kan verkeren.
Dat is niet vanzelf gegaan. In vaktijdschrift Bibliotheekleven uit 1930 lezen we dat Maria, 19 op dat moment - zich heeft aangemeld voor de opleiding tot assistent-bibliothecaresse, en als volontair - stagiaire, zeggen we nu - zal gaan werken in de OLB Haarlem. Er was in Haarlem al sinds 1921 een RKOLB, maar Maria ging stage lopen bij de heidense OLB. Misschien was er in de RKOLB geen plek meer, we weten het niet.
Een jaar later weet hetzelfde tijdschrift te melden dat Maria geslaagd is. En in het volgende nummer van Bibliotheekleven lezen al we dat ze is benoemd tot assistente aan de RKOLB in Amsterdam. De hoofdvestiging aan de Herengracht was toen net geopend.
Al dat we weten is dat ze hier in 1939 nog steeds werkte, en dat ze niet te beroerd was om af en toe elders de helpende hand te bieden.
Steeds opnieuw treffen me de doortastendheid en de energie van de dames die de RKOLB runden. Maria was hierop bepaald geen uitzondering. Vermoedelijk was dit mede het gevolg van de opvoeding die ze had gekregen: een omgeving vol met intellectuele uitdagingen. Daarnaast ambitieuze ouders die voor haar de beste opleiding wilden die een katholiek meisje in het begin van de 20e eeuw kon krijgen.
Het spoor liep aanvankelijk dood in 1939; Maria staat op geen enkel document van de Emmastraat Files van na dat jaar. Tot ik kennis maakte met Gemma Coebergh (1945). Gemma, organiste in ruste, ze heeft nog les gehad van Albert de Klerk en bespeelde tot voor kort het orgel van de Sint Josephkerk in Haarlem, is de dochter van Karel, een van Maria's broers. Zij is bovendien een petekind van Maria, hoe dichtbij kun je komen? Gemma beschrijft haar petemoei liefdevol als een lange, statige vrouw - een beetje uit het Victoriaanse tijdperk - die vriendelijk was maar ook wat gereserveerd. Altijd goed gekleed, ze las veel, reisde graag en was muzikaal, dat zat echt in de familie.
Mij lijkt Maria geknipt voor het bibliotheekvak, en wat past ze toch goed in the A-Team, met die enorm hechtige, dynamische én vriendelijke uitstraling!
Hoewel ze dus niet meer voorkomt op mijn EF-papieren van na '39, ook niet in jaarverslagen, staat ze nog tot 1960 in het telefoonboek van Haarlem als bibliotheekass. Maar waar? Zou ze tijdens of na de oorlog toch nog bij de RKOLB in haar eigen stad terecht zijn gekomen?
Check hierboven in het telefoonboek van '49 ook meteen een paar andere familieleden. Uiteraard vader Henri met zijn zaak, maar ook tante Jo en oom Ben, zoals Gemma hen noemt; respectievelijk proc.houdster en ass. bedrijfsleider. Die twee woonden samen met Maria in de jaloersmakende statige villa in het kleine Haarlemse Frederikspark. Ja, opvallend veel Coeberghers waren vrijgezellen.
Heel veel over de geschiedenis van zowel de Haarlemse Stadsbibliotheek als de RKOLB aldaar vindt u in deze aflevering van het geweldige biebblog Librariana. Een aanrader.
Behalve in een bibliotheek was Maria natuurlijk ook helemaal op haar plek in de zaak van haar vader. Op een dag is ze daar gaan werken, vertelde Gemma me, hetzij in de winkel, hetzij in het antiquariaat.
Vermoedelijk in 1994, maar in ieder geval op 10 september, is Maria overleden, in een tehuis in Overveen.
In het oude pand van Coebergh is nu al jaren een lampenzaak. Een paar deuren verder zit Athenaeum Boekhandel. Begrijpelijk dat veel Haarlemmers - ik heb er een aantal gesproken - zich herinneren dat Coebergh vroeger dáár zat. Het geheugen is tot veel in staat, maar huisnummers liegen niet.
Met dank aan Gemma Coebergh voor haar vriendelijke hulp en haar herinneringen aan haar lieve peettante.
=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=
"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."
Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.
Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:
extra service:
 |
| Maria Coebergh (r) in de Emmastraat, 1935(?) (EF) |
 |
| deel van de achterkant (EF) |
Nee, want dankzij die gepotlode naam kon ik haar vervolgens ook identificeren op dat andere piepkleine fotootje, dat later een momentopname bleek te zijn van een photoshoot uit 1939. Drie foto's in totaal van deze vrouw met haar sterke présence, daar moeten we het mee doen.
Juist die schaarste aan informatie gecombineerd met Maria's présence werkte zodanig in op mijn nieuwsgierigheid, dat ik er uiteindelijk voor in de trein naar Haarlem ben gesprongen. Voor het zover was, heb ik echter eerst lang in de verkeerde hooiberg staan spitten, om er tot mijn grote verrassing achter te komen dat Maria geen Amsterdamse was, maar een geboren en getogen Haarlemse.
 |
| het piepkleine groepsportret van the A-Team, 1939. Rechts achteraan Maria Coebergh. (EF) |
een sterk geslacht
Maria Coebergh kwam in 1911 ter wereld aan de Gedempte Oude Gracht. Ze werd gedoopt als Maria Henriette Agatha. Ze was het tiende van dertien kinderen. Van die dertien kinderen zouden er twee binnen een jaar overlijden en een op haar dertiende. Een sterk geslacht dus, als je het afzet tegen de hoge kindersterfte aan het begin van de vorige eeuw.
 |
| Maria Coebergh, geboorteakte 28 februari 1911 |
Maria's vader was de bekende Haarlemse boekhandelaar en uitgever Henri Coebergh (1865-1941). Dat Henri roomskatholiek was weten we niet alleen door de enorme kinderschaar die hij verwekte. Dat verwekken was overigens een peulenschil vergeleken bij het baarwerk van zijn vrouw Cornelia Schippers, laten we dat nooit vergeten. Het katholieke blijkt ook uit een tweeletterig detail dat opduikt in vrijwel alle advertenties die Henri in de loop der jaren her en der liet plaatsen. Zo ook de twee hieronder, de ene van vlak voor en de andere van vlak na Maria's geboorte. Wat zien we de eerder besproken Verzuiling hier weer fraai in terug.
 |
| advertentie Coebergh 7 februari 1911 (Delpher) |
 |
| advertentie Coebergh 30 maart 1911 (Delpher) |
 |
| advertentie, Tijdschrift voor Kerkelijke Kunst 1918 (Delpher) |
 |
| Haarlem's Dagblad, 7 juni 1913 (EF) |
Bertha Coebergh
Maria groeide dus op in een boekenrijke omgeving, daar is nog nooit iemand slechter van geworden. We mogen aannemen dat zij en haar broers en zussen werden volgepompt met kunst, literatuur en algemene ontwikkeling.
Waar zat ze op school? In Haarlem zou je verwachten, tenminste, als daar een rooms-katholieke meisjesschool had gezeten die had voldaan aan Henri's hoge maatstaven. Maar anders was het ook in die tijd niet een heel lange reis naar het R.K. Lyceum voor Meisjes in Amsterdam, het latere Fons Vitae. Ja, u weet wel, u kunt die school inmiddels dromen. Vast staat dat Maria's zes jaar oudere zus Bertha daar ook op had gezeten. Dat weten we omdat ze wordt genoemd in... Knoppen! Inmiddels voor de zevende maal duikt dit schoolblad op in Frankileaks.
 |
| cover van Knoppen (Atria, eigen foto) |
Knoppen blikte in 1925 terug op de pandemie die de wereld slechts een paar jaar eerder had gegeseld: de Spaanse Griep. In een passage die ons ook nu nog bij de keel grijpt, leren we haar kennen: Bertha Coebergh, met haar frissche roode wangen. Slechts dertien jaar oud was ze toen ze overleed.
 |
| uit Knoppen, 1925 (Delpher) |
Mien Coebergh
Maar ook zus Mien uit 1901 zat op het Fons Vitae - ik noem de school in het vervolg bij de huidige naam. Ze staat met jaargenoot Bep Damen op presentielijsten van reünies van het Fons. Bep, u weet wel, de latere directrice van de RKOLB en een van de hoofdpersonen in de Emmastraat Files. Ook kunnen we in een Knoppen uit 1923 lezen dat Mien slaagde voor haar kandidaats in de plant- en dierkunde.
Maar kijk toch eens welke naam er nog meer staat op die ene bladzijde van Knoppen. Toetie Feitz! Opnieuw openbaart zich aan ons in volle glorie de verkleefde mikrokosmos van de beter gesitueerde katholieken in Amsterdam en omgeving. En... wij beginnen er langzamerhand onze weg in te kennen.
 |
| Toetie Feitz en Mien Coebergh samen in één Knoppen, 1923 (Delpher) |
schakel
Sommige van Maria's andere zussen waren in 1914 al te oud toen het Fons Vitae zijn deuren opende. Maria uit 1911 was dat niet. Heeft ze er ook op gezeten? Ik heb er geen bewijs voor kunnen vinden. Linksom of rechtsom lijkt deze school hoe dan ook de schakel te zijn geweest tussen Bep Damen en Maria Coebergh, logischerwijs via Mien Coebergh, jaargenoot van Bep. En dit heeft er dan voor heeft gezorgd dat er in 2020 een hele aflevering over haar verscheen in een blog over de geschiedenis van de RKOLB Amsterdam. 't Kan verkeren.
Dat is niet vanzelf gegaan. In vaktijdschrift Bibliotheekleven uit 1930 lezen we dat Maria, 19 op dat moment - zich heeft aangemeld voor de opleiding tot assistent-bibliothecaresse, en als volontair - stagiaire, zeggen we nu - zal gaan werken in de OLB Haarlem. Er was in Haarlem al sinds 1921 een RKOLB, maar Maria ging stage lopen bij de heidense OLB. Misschien was er in de RKOLB geen plek meer, we weten het niet.
 |
| Bibliotheekleven 1931 (Delpher) |
 |
| Maria poseert met een boek - of leest ze het echt? (Archief KDC, foto uit '39) |
Al dat we weten is dat ze hier in 1939 nog steeds werkte, en dat ze niet te beroerd was om af en toe elders de helpende hand te bieden.
 |
| Maria komt helpen bij de verhuizing van filiaal Augustinus (De Obrecht 1935, EF) |
doortastend
Steeds opnieuw treffen me de doortastendheid en de energie van de dames die de RKOLB runden. Maria was hierop bepaald geen uitzondering. Vermoedelijk was dit mede het gevolg van de opvoeding die ze had gekregen: een omgeving vol met intellectuele uitdagingen. Daarnaast ambitieuze ouders die voor haar de beste opleiding wilden die een katholiek meisje in het begin van de 20e eeuw kon krijgen.
Gemma Coebergh
Het spoor liep aanvankelijk dood in 1939; Maria staat op geen enkel document van de Emmastraat Files van na dat jaar. Tot ik kennis maakte met Gemma Coebergh (1945). Gemma, organiste in ruste, ze heeft nog les gehad van Albert de Klerk en bespeelde tot voor kort het orgel van de Sint Josephkerk in Haarlem, is de dochter van Karel, een van Maria's broers. Zij is bovendien een petekind van Maria, hoe dichtbij kun je komen? Gemma beschrijft haar petemoei liefdevol als een lange, statige vrouw - een beetje uit het Victoriaanse tijdperk - die vriendelijk was maar ook wat gereserveerd. Altijd goed gekleed, ze las veel, reisde graag en was muzikaal, dat zat echt in de familie.
Mij lijkt Maria geknipt voor het bibliotheekvak, en wat past ze toch goed in the A-Team, met die enorm hechtige, dynamische én vriendelijke uitstraling!
 |
| The A-Team, 1939, Herengracht. Maria rechts achteraan (EF) |
 |
| telefoonboek van Haarlem, 1949 (Delpher) |
 |
| Frederikspark 4. Hier woonde Maria een paar jaar samen met een broer en een zus. (Eigen foto). |
Behalve in een bibliotheek was Maria natuurlijk ook helemaal op haar plek in de zaak van haar vader. Op een dag is ze daar gaan werken, vertelde Gemma me, hetzij in de winkel, hetzij in het antiquariaat.
Vermoedelijk in 1994, maar in ieder geval op 10 september, is Maria overleden, in een tehuis in Overveen.
In het oude pand van Coebergh is nu al jaren een lampenzaak. Een paar deuren verder zit Athenaeum Boekhandel. Begrijpelijk dat veel Haarlemmers - ik heb er een aantal gesproken - zich herinneren dat Coebergh vroeger dáár zat. Het geheugen is tot veel in staat, maar huisnummers liegen niet.
 |
| de lampenzaak aan de Gedempte Oude Gracht 74. Athenaeum op nr 70 (eigen foto) |
 |
| zoeken naar sporen van Coebergh's zaak in de lampenwinkel (eigen foto) |
 |
| zoeken naar sporen van Coebergh's zaak in de lampenwinkel (eigen foto) |
Met dank aan Gemma Coebergh voor haar vriendelijke hulp en haar herinneringen aan haar lieve peettante.
=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=
Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:
"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."
Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.
Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:
hier (pdf).
extra service:
Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.
Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.
Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!
Volgende keer: 39. Een vrouwenberoep (1). Hier.
Vorige keer: 37. Stilte voor de storm. Hier.
