21. Knoppen

21 
D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

21. Knoppen

muurbloempjes

Al eerder uitte ik het vermoeden dat we de RKOLB beter zullen begrijpen als we Bep Damen begrijpen, die van het begin tot het eind directrice van de RKOLB was.

Dat laatste blijkt niet zo eenvoudig. Bep heeft bijna veertig jaar de scepter gezwaaid over de grootste Nederlandse rooms-katholieke openbare bibliotheek die er ooit heeft bestaan. Je zou verwachten dat ze wel dan wel een spoor van interviews, brieven, publikaties en artikelen had getrokken. 

Lang en vrijwel vruchteloos zocht ik. Eindeloos bladerde ik in oude kranten en in vaktijdschriften. Ik ploegde mijn eigen Emmastraat Files door om meer te weten te komen over deze vrouw. Ik doorzocht Delpher. De oogst was zeer mager. Natuurlijk is er de handgeschreven Wordingsgeschiedenis, maar heeft Bep deze eigenlijk wel geschreven? U zult begrijpen hoe blij ik was om te ontdekken dat Bep in haar schooltijd redactrice was van de schoolkrant van een van de beroemdste scholen van Amsterdam.

het Fons Vitae

In 1914 opende de RK HBS voor Meisjes haar deuren in de Vondelstraat. Een decennium later verhuisde de school naar een nieuw gebouw aan de Reynier Vinkeleskade. In 1952 veranderde men die dorre boekhoudersnaam in Fons Vitae: Bron van Leven. Een prachtige, inspirerende naam, motto bijna, met sterke beeldende eigenschappen. Als Fons Vitae kent iedereen de school nu. Daarom zal ik haar hier ook zo noemen.

De RK HBS voor Meisjes, Vondelstraat 35

Waarom moest deze school er komen? Een HBS voor... meisjes? De oprichters meenden dat er behoefte was aan een plek waar rooms-katholieke meisjes uit de betere milieus gedegen onderwijs op hoog niveau kregen. Zodoende zouden zij later niet alleen maar lieve moeders en echtgenotes worden, maar ook ontwikkelde vrouwen, die begrepen wat haar kinderen op school leerden. Ze stonden dan ook niet met de mond vol tanden als haar uiteraard hoog ontwikkelde echtgenoten iets tegen hen zei met niveau.

Echter werden de leerlingen ook voorbereid op een eventuele vervolgstudie en op het uitoefenen van een beroep. Uiteraard voor zover dit niet botste met hun rol in het huwelijk, want zoals we de vorige aflevering hebben gezien:

verslag van een lezing van Prof. van der Burg, 1922

Daar zit iets gespletens in. Immers diende een vrouw haar carrière aan de wilgen te hangen op het moment dat ze in het huwelijk trad, om daarna vreugde te gaan scheppen in het huiselijk leven. Duivels dilemma.

Zuster Xaverina, de eerste directrice, verwoordde haar missie zo:

We streven ernaar onze leerlingen de geest van eenvoud aan te kweken... er van doordrongen zijnde dat we later geen opgeblazen, halfgeleerde meisjes hebben af te leveren, maar bescheiden, flink ontwikkelde vrouwen.

In deze heldere en nuchtere visie, het zal geen wonder zijn dat de school werd opgericht door Franciscanessen, de orde van de Heilige Franciscus dus, u weet wel, die vrijwillig arme sloeber die begin 13e eeuw voor de dieren preekte, werd de elf-jarige Bep als het ware ingeweekt en voorgebakken. Ze was de jongste van de allereerste lichting van zesentwintig leerlingen op het Fons Vitae.

redactrice

Bep deed kennelijk wat langer over school dan gepland, we weten niet waarom. Maar in 1921 verscheen haar naam als redactrice op pagina 1 van het allereerste nummer van het nieuwe schoolblad genaamd Knoppen.

Knoppen, jaargang 1, nummer 1, pagina 1, februari 1921 (eigen foto,  exemplaar Atria)

Knoppen was niet zomaar een schoolblad. Aan de redactie werd veel verantwoordelijkheid gegund, zoals het organiseren van feesten en reünies. Een paar maanden later zou Bep al haar diploma halen, maar ze bleef daarna, opvallend, nog meer dan een jaar redactrice.

Top! zal de lezer nu opgelucht roepen. Een analyse van de stukken die Bep in deze periode voor Knoppen schreef, zal zeker inzicht verschaffen in haar karakter.

Helaas. In het geweldige Atria in de Vijzelstraat, het Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis, dat vele jaargangen in het archief heeft, ploegde ik honderden pagina's Knoppen door van 1921 tot 1923 en nog verder. De oogst: een paar foto's en één pietepeuterig artikeltje van de hand van Bep.

pratende zaadjes

Dat ene artikel is eigenlijk een verhaaltje.  Een nogal kinderlijk verhaaltje, over een meisje dat bloemenzaadjes gaat kopen. Die zaadjes kunnen praten. Ze zijn heel blij dat ze zullen worden verlost uit die nare bloemenwinkel, en weldra gaan verdwijnen in de koele aarde. Het verhaaltje, anderhalve pagina lang, heet dan ook: Zaadjes koopen. Mét punt. De liefhebber kan het hier lezen.

Het begin van Zaadjes koopen.

Zaadjes koopen is zo oninteressant en triviaal, dat je automatisch gaat zoeken naar verborgen boodschappen. Het steekt schril af bij diverse opvallend volwassen bijdragen die er in Knoppen staan, maar ook bij het onvermijdelijke bakvisserige proza en de poëzie waarvan Knoppen vergeven is. Het literaire werk van Bep lijkt wel een eenling in een categorie op zichzelf.

Meeslepende verhalen schrijven zal dus niet Beps kwaliteit zijn geweest. Maar aangezien ze bijna twee jaar in de redactie zat, waarvan anderhalf jaar toen ze al van school af was, is ze ongetwijfeld in andere dingen heel goed geweest.

Knoppen, nr 2, april 1921, pagina 1

Op de voorpagina van nummer 2 heeft de zelfbewuste redactie een foto van zichzelf geplaatst. Derde van rechts is Bep. Let ook even op de tweede van links. Dat is Toetie Feitz. Op haar kom ik later terug.

de redactie van Knoppen, nummer 2, 1921. derde van rechts: Bep Damen.

Bep, Mien en Fietje

In juli van dat jaar ('21) deed Bep eindexamen. In Knoppen verscheen een foto getiteld Onze vijftien gelukkigen. Links achteraan de immer vriendelijk kijkende Bep. Heeft ze niet iets jongensachtigs? Ze draagt een wat afwijkend kostuum. Ook valt op hoe lang ze is. Net als haar zussen Mien en Fietje later, zat ze in het korfbalteam van het Fons.

Knoppen, 15 juli 1921, "Onze vijftien gelukkigen". Links achteraan Bep Damen

Na haar eindexamen zat Bep dus nog meer dan een jaar in de redactie van Knoppen. Geruime tijd zou ze bovendien trouw de vele reünies aflopen. Het werd allemaal keurig opgetekend in Knoppen. Vermoedelijk organiseerde ze sommige reünies zelf. Vaak werd er ook een groepsfoto gemaakt, zoals die hieronder. Het is even zoeken, maar bijna helemaal links op de tweede rij ontdekken we haar vriendelijke hoofd.

Reünie, december 1921 (foto: Knoppen)

Reünie, december 1921 , detail. Bep in het midden .(foto: Knoppen)

spotlights

Samengevat: er is veel gezocht en weinig ontdekt, maar juist dat vertelt ons het een en ander over Bep. We kunnen concluderen dat de doelstelling van zuster Xaverina om bescheiden, flink ontwikkelde vrouwen af te leveren bij Bep in ieder geval is gelukt: ze heeft zich tijdens haar schooljaren gedeisd gehouden, niet de spotlights gezocht, maar waarschijnlijk heeft ze zich wél organisatorisch doen gelden. 

Ironisch genoeg zal ze dertien jaar na haar eindexamen opnieuw van zich laten horen in Knoppen, maar deze keer met een allesbehalve kinderlijke bijdrage. Ze is dan al lang en breed directeur van de RKOLB. Daarover later meer. Maar de volgende keer eerst een verrassend stuk uit een Knoppen van meer dan een halve eeuw later.

Voor deze aflevering heb ik gebruik gemaakt van het erg mooie boek Bronnen van Leven : Fons Vitae Lyceum 1914 - 2014. Ik wil de auteur - tevens oud-docent - Aad Streefland bedanken voor de tijd die hij voor me vrijmaakte om van gedachten te wisselen over de school en het blad.

Ook met dank aan de medewerkers van Atria voor het opdiepen van Knoppens uit het archief. Hoe bestaat het: sinds mijn bezoekjes aan Atria staan inmiddels de jaargangen 1921-1939 compleet op Delpher.

Bibliotheekblad over De Emmastraat Files

Artikel/interview over dit blog De Emmastraat Files van Wim Keizer in Bibliotheekblad (pdf): hier.

gratis service

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Druk op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 22. Beps vlegeljaren: hier.

Vorige keer: 20. Vrouwen die trouwen: hier.