44
D E E M M A S T R A A T F I L E S
D E E M M A S T R A A T F I L E S
opkomst en ondergang van de RKOLB
 |
| Jacob Obrechtstraat 36, 1932 of 1933 (EF) |
44. Nummer 1
vondst
Vele jaren geleden werd mij een stapel oud papier in de handen gedrukt. Uit die stapel heb ik vervolgens een selectie gemaakt, en daar het label De Emmastraat Files op geplakt omdat ik overal het adres Emmastraat 16 tegenkwam. Er is inmiddels zoveel tijd overheen gegaan, dat het niet meer scherp in mijn geheugen staat.
Van de week kwam ik boven in een kast de stapel met documenten tegen die destijds niet door de selectie waren heengekomen. Die stapel heb ik nog eens doorgevlooid en wat bleek: daar zaten nog heel wat Jaarverslagen en spannende losse papieren tussen. Zelfs de voorgoed verloren gewaande Statuten doken samen met vellen vol cijfertjes op in een halfvergane map. En.... het antwoord op het raadsel waarom filiaal Augustinus in 1935 zonodig moest verhuizen van de Obrechtstraat naar de Emmastraat bevond zich tussen het oude papier.
Vijftien jaar terug, bij mijn eerste kennismaking, zullen deze ongeregelde papieren er weinig interessant uit hebben gezien, onbekend maakt onbemind. Maar elke week een aflevering op dit blog schrijven doet iets met je. Terwijl je geleidelijk steeds dieper wegzakt in de materie, verandert je focus ongemerkt: van die van een outsider naar die van een insider. Wat voorheen oude troep was komt tot leven. Niet omdat die troep verandert, maar omdat je zelf verandert gaande het proces.
Er zit beslist schot in dit blog, maar u bent nog lang niet van me af, beste lezer!
Misschien het meest bijzondere en unieke document in die stapel is het allereerste Jaarverslag. Eén getypt A-4tje, negentig jaar oud en nog in goede staat. Getikt op de begane grond van het pand op de foto hierboven.
Over dat ontroerende papiertje gaan we het deze keer hebben. Ontroerend omdat we nu weten dat het nummer 1 was van een nieuw groot avontuur dat begon in 1930. Ontroerend omdat het in zijn voorbeeldloze onbeholpenheid iets weg heeft van het eerste verslag van een club of een vereniging die zojuist gestart is. Alles op één velletje.
Compact getikt, rode accentjes met lineaal bijgetrokken. Het jaar was even vergeten. Het is er later met potlood bijgezet. Die vertederende volslagen overbodige afkorting van OPENBARE tot OPENB. in de lange titel VERSLAG DER R.K.OPENB.BIBLIOTHEEK "St.AUGUSTINUS". Wat een momentum zal de auteur hebben gevoeld bij het typen van deze titel van dit allereerste Jaarverslag! Zal ze heel even hebben geprobeerd om zich voor te stellen hoeveel er nog zouden volgen?
Het woordje Jaarverslag komt in het hele stuk niet voor, dit is ook de reden dat ik niet meteen doorhad wat ik in mijn handen had, maar natuurlijk is het een Jaarverslag. Dit eenvoudige velletje papier lijkt helemaal niet van belang of van historische waarde. Een onooglijk kurkdroog en saai boekhoudersproduct. Weg ermee! Terug de kliko in!
Laten we eerlijk zijn. Het manuscript van het Plakkaat van Verlatinghe ziet er ook niet uit, het is de historische betekenis ervan die het een ongrijpbare schoonheid verschaft. Zo ook Jaarverslag 1930 van de RKOLB. Wat een lust voor het oog.
De datum 3 december 1929 was tot nog toe onbekend. Aangezien het filiaal ruim twee maanden later al openging, moet er flink zijn doorgewerkt om op tijd open te gaan.
Tiny Janssen is het enige personeelslid dat bij naam wordt genoemd. Wat zal ze trots zijn geweest.
Ik zal iets verklappen. Tiny Janssen heeft dit Jaarverslag zelf getypt. Kijk maar, haar initialen staan er rechts onder. Misschien had ze liever willen schrijven: Ik werd als Bibliothecaresse voor de Bibl.St.Augustinus aangesteld, maar dan was het een egodocument geworden. Uit de keus van haar woorden blijkt bescheidenheid, want behalve bibliothecaresse werd ze ook directrice. Vreemd overigens dat er geen collega's worden genoemd, die er ongetwijfeld vanaf het eerste begin toch geweest zullen zijn. We hebben een paar namen van collega's van twee jaar later.
Van Tiny, doopnaam Hubertina, weten we dat ze net een gedegen stage achter de rug had bij de revolutionaire bibliothecaris Walter Hofmann in Duitsland. Inderdaad, de auteur van invloedrijke werken als Die Praxis der Volksbücherei. Ein Ratgeber für die Einrichtung und Verwaltung kleiner volkstümlicher Büchereien. Waarna ze dus bibliothecaresse en directrice werd van ons filiaal Augustinus in de Jacob Obrechtstraat in Amsterdam oud-Zuid. Al in 1934 zou Tiny eervol worden ontslagen, wat doorgaans betekende dat het huwelijk een veelbelovende carrière in de kiem smoorde. Het kan natuurlijk ook dat ze het klooster in ging. Veel over haar in deze aflevering. Wat jammer dat er geen foto te vinden is van dit allereerste personeelslid van de RKOLB.
In aflevering 26 is er sectie gepleegd op een ander document van Tiny: een brief aan een collega in Delft. Het is hetzelfde briefpapier. Tiny ondertekent die brief met een simpele T.
Het meeste over het pand hebben we in het verleden al kunnen reconstrueren. Die reconstructie blijkt aardig te kloppen. Nieuw is de exacte indeling van de beletage.
We hebben al eerder geleerd dat de bewoner van de eerste etage, Harbert de Vries, in november 1932 eindelijk ophoepelde, waarna het filiaal die etage kon inrichten als Jeugdafdeling. Wie schreef zich op dat moment in op dit adres? Tiny Janssen. Zou ze er ook werkelijk zijn gaan wonen, ergens achter een boekenkast? We weten het niet.
Ook hierover hebben we al eerder over gelezen: de leden van Geloof en Wetenschap aan de Herengracht, waar later de hoofdvestiging van de RKOLB zou komen, mochten voor nop lid worden van de nieuwe bibliotheek. Deze keer hebben we er ook aantallen bij.
Helemaal niet gek, 21653 uitgeleende boeken in die eerste tien maanden. Dat zijn er zo'n 70 per dag.
Waarom zijn de aantallen niet ook getypt? Ik vermoed omdat ze nog niet bekend waren op het moment dat Tiny het Jaarverslag schreef.
Nieuwe boeken werden dit jaar gekochtvoor een bedrag van Fl. en wel
Staat er. Ja, zo wordt het wel een rommeltje met al dat geklieder. En kennelijk zat het er ook niet in om de uitgaven per categorie boeken bij elkaar te scharrelen; die zijn niet ingevuld.
Dit jaar werden in het geheel 463 nieuwe boeken gekocht en wel
Dat is het gecorrigeerde zinsdeel, waaruit valt af te leiden dat er na deze versie nog een nette versie van het Jaarverslag 1930 moet zijn gevolgd, vermoedelijk voor het Bestuur. Deze prachtige en veel interessantere kladversie kwam dan in het archief terecht. Driekwart eeuw later belandde ze in een kliko zo hoog als een flinke negenjarige. Wie had er op dat moment nog 10 cent op durven wedden dit A4-tje 2020 zou halen?
Omdat we nu weten dat Tiny Janssen dit verslag heeft getikt, kunnen we er ook vrijwel zeker van zijn dat de bovenstaande gepotlode zin haar handschrift is. Met name Tiny's cijfers zijn karakteristiek. Je kan zien dat ze erg haar best heeft gedaan om te voorkomen dat ze verkeerd zouden worden gelezen. Dankzij deze ene geschreven zin kunnen we haar nu eindelijk uitsluiten als auteur van het bijzondere manuscript Wordingsgeschiedenis, waarover afleveringen 6 en 7 gaan. Haar naam komt er zelfs in voor. Maar dit is echt een ander handschrift.
Tiny stond bovenaan mijn lijstje van kandidaten. Sommige raadsels zijn als communicerende vaten: los je er een op, dan krijg je er een ander bij.
"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."
Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.
Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:
extra service:
Van de week kwam ik boven in een kast de stapel met documenten tegen die destijds niet door de selectie waren heengekomen. Die stapel heb ik nog eens doorgevlooid en wat bleek: daar zaten nog heel wat Jaarverslagen en spannende losse papieren tussen. Zelfs de voorgoed verloren gewaande Statuten doken samen met vellen vol cijfertjes op in een halfvergane map. En.... het antwoord op het raadsel waarom filiaal Augustinus in 1935 zonodig moest verhuizen van de Obrechtstraat naar de Emmastraat bevond zich tussen het oude papier.
 |
| een halfvergane envelop geplakt op de binnenkant van een afgescheurde kaft van een ordner (EF) |
Er zit beslist schot in dit blog, maar u bent nog lang niet van me af, beste lezer!
nummer 1
Misschien het meest bijzondere en unieke document in die stapel is het allereerste Jaarverslag. Eén getypt A-4tje, negentig jaar oud en nog in goede staat. Getikt op de begane grond van het pand op de foto hierboven.
Over dat ontroerende papiertje gaan we het deze keer hebben. Ontroerend omdat we nu weten dat het nummer 1 was van een nieuw groot avontuur dat begon in 1930. Ontroerend omdat het in zijn voorbeeldloze onbeholpenheid iets weg heeft van het eerste verslag van een club of een vereniging die zojuist gestart is. Alles op één velletje.
 |
| Jaarverslag over 1930 (EF) |
Het woordje Jaarverslag komt in het hele stuk niet voor, dit is ook de reden dat ik niet meteen doorhad wat ik in mijn handen had, maar natuurlijk is het een Jaarverslag. Dit eenvoudige velletje papier lijkt helemaal niet van belang of van historische waarde. Een onooglijk kurkdroog en saai boekhoudersproduct. Weg ermee! Terug de kliko in!
Laten we eerlijk zijn. Het manuscript van het Plakkaat van Verlatinghe ziet er ook niet uit, het is de historische betekenis ervan die het een ongrijpbare schoonheid verschaft. Zo ook Jaarverslag 1930 van de RKOLB. Wat een lust voor het oog.
oprichting
 |
| detail Jaarverslag 1930 |
personeel
 |
| detail Jaarverslag 1930 |
Ik zal iets verklappen. Tiny Janssen heeft dit Jaarverslag zelf getypt. Kijk maar, haar initialen staan er rechts onder. Misschien had ze liever willen schrijven: Ik werd als Bibliothecaresse voor de Bibl.St.Augustinus aangesteld, maar dan was het een egodocument geworden. Uit de keus van haar woorden blijkt bescheidenheid, want behalve bibliothecaresse werd ze ook directrice. Vreemd overigens dat er geen collega's worden genoemd, die er ongetwijfeld vanaf het eerste begin toch geweest zullen zijn. We hebben een paar namen van collega's van twee jaar later.
Van Tiny, doopnaam Hubertina, weten we dat ze net een gedegen stage achter de rug had bij de revolutionaire bibliothecaris Walter Hofmann in Duitsland. Inderdaad, de auteur van invloedrijke werken als Die Praxis der Volksbücherei. Ein Ratgeber für die Einrichtung und Verwaltung kleiner volkstümlicher Büchereien. Waarna ze dus bibliothecaresse en directrice werd van ons filiaal Augustinus in de Jacob Obrechtstraat in Amsterdam oud-Zuid. Al in 1934 zou Tiny eervol worden ontslagen, wat doorgaans betekende dat het huwelijk een veelbelovende carrière in de kiem smoorde. Het kan natuurlijk ook dat ze het klooster in ging. Veel over haar in deze aflevering. Wat jammer dat er geen foto te vinden is van dit allereerste personeelslid van de RKOLB.
In aflevering 26 is er sectie gepleegd op een ander document van Tiny: een brief aan een collega in Delft. Het is hetzelfde briefpapier. Tiny ondertekent die brief met een simpele T.
gebouw
 |
| detail Jaarverslag 1930 |
We hebben al eerder geleerd dat de bewoner van de eerste etage, Harbert de Vries, in november 1932 eindelijk ophoepelde, waarna het filiaal die etage kon inrichten als Jeugdafdeling. Wie schreef zich op dat moment in op dit adres? Tiny Janssen. Zou ze er ook werkelijk zijn gaan wonen, ergens achter een boekenkast? We weten het niet.
leden
 |
| detail Jaarverslag 1930 |
uitleening
 |
| detail Jaarverslag 1930 |
Waarom zijn de aantallen niet ook getypt? Ik vermoed omdat ze nog niet bekend waren op het moment dat Tiny het Jaarverslag schreef.
Nieuwe boeken werden dit jaar gekocht
Staat er. Ja, zo wordt het wel een rommeltje met al dat geklieder. En kennelijk zat het er ook niet in om de uitgaven per categorie boeken bij elkaar te scharrelen; die zijn niet ingevuld.
Tiny's handschrift
 |
| detail Jaarverslag 1930 |
Dat is het gecorrigeerde zinsdeel, waaruit valt af te leiden dat er na deze versie nog een nette versie van het Jaarverslag 1930 moet zijn gevolgd, vermoedelijk voor het Bestuur. Deze prachtige en veel interessantere kladversie kwam dan in het archief terecht. Driekwart eeuw later belandde ze in een kliko zo hoog als een flinke negenjarige. Wie had er op dat moment nog 10 cent op durven wedden dit A4-tje 2020 zou halen?
Omdat we nu weten dat Tiny Janssen dit verslag heeft getikt, kunnen we er ook vrijwel zeker van zijn dat de bovenstaande gepotlode zin haar handschrift is. Met name Tiny's cijfers zijn karakteristiek. Je kan zien dat ze erg haar best heeft gedaan om te voorkomen dat ze verkeerd zouden worden gelezen. Dankzij deze ene geschreven zin kunnen we haar nu eindelijk uitsluiten als auteur van het bijzondere manuscript Wordingsgeschiedenis, waarover afleveringen 6 en 7 gaan. Haar naam komt er zelfs in voor. Maar dit is echt een ander handschrift.
Tiny stond bovenaan mijn lijstje van kandidaten. Sommige raadsels zijn als communicerende vaten: los je er een op, dan krijg je er een ander bij.
 |
| Tiny Janssen, directrice. Uit Wordingsgeschiedenis, 1930 (EF) |
Het welslagen der bibliotheek zal voor een groot deel afhangen van de wijze, waarop de gediplomeerde assistenten, hoofdzakelijk de directrice, in casu mejuffr. Tiny Janssen, haar taak zullen verrichten. Moge het in haar gestelde vertrouwen niet beschaamd worden!
Het Jaarverslag 1930 kan hier nog wat gedetailleerder worden bestudeerd.
Het Jaarverslag 1930 kan hier nog wat gedetailleerder worden bestudeerd.
=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=
Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:
"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."
Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.
Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:
hier (pdf).
extra service:
Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.
Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.
Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!
Volgende keer: 45. een oud raadsel opgelost. Hier.
