65. Een Limburgse in Amsterdam

 65

D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

De Emmastraat Files is een blog dat de opkomst en de ondergang van de RKOLB (Rooms Katholieke Openbare Leeszaal en Bibliotheek) te Amsterdam als onderwerp heeft. De auteur is in het bezit van een rommelig stapeltje documenten, foto's en andere papieren, vermoedelijk vrijwel alles wat er nog bestaat van de RKOLB. Wekelijks bestudeert hij één of meer van die papieren in een los-chronologische volgorde.
Regelmatig springt de speurder op zijn fiets om met eigen ogen de fysieke restanten van dit stukje van het Rijke Roomse Leven te aanschouwen, en zich voor te stellen hoe het was. Geleidelijk ontstaat zo een reconstructie van de geschiedenis van de RKOLB in haar context, wat leidt tot vele verrassende ontdekkingen, en tot een groeiend inzicht.
De eerste aflevering van de Emmastraat Files is hier. Steeds onderaan een aflevering staat een link naar de volgende.
Vragen? Opmerkingen? Mail de auteur: franklyck@gmail.com.

65. Een Limburgse in Amsterdam

herkend

Weet u die aflevering nog, een paar weken terug, met amateurfoto's van bibliothecaressen van de RKOLB poserend op de Herengracht? Foto's van eind jaren '40 - dacht ik.

Iemand heeft zichzelf herkend op deze foto's. 

Werkneemsters van de RKOLB (detail) (bron: KDC)

Het gaat om de jonge vrouw hierboven helemaal links, die met haar tasje aan de rechterschouder. Toen heette ze Rolande van de Port, later is dat Bingen geworden. Hier neem ik de vrijheid om de naam te gebruiken waaronder iedereen haar kent: Rolly. Ze is geboren in 1933.

Zij staat ook nog op een andere foto uit die serie, een paar minuten eerder of later gemaakt. Helemaal links, met rechts van haar op de voorgrond Zus Tiebackx, we kennen haar. Daarnaast mej. Hermans, en achter hen de reuzin Bep Damen en conciërge Poppe.

Rolly van de Port (l) en collega's (foto KDC)

bijzonder gesprek

We hadden al een paar nichten en kennissen langs zien komen die iets konden vertellen over onze RKOLB-ers. Rolly is de eerste in dit blog die zelf als bibliothecaresse bij de RKOLB heeft gewerkt. We spraken elkaar over de telefoon. Het werd een bijzonder gesprek, want Rolly is een heel fijne en scherpzinnige vrouw. Haar herinneringen blazen een ziel in de woorden, zinnen en foto's die we de afgelopen maanden wekelijks hadden geprobeerd aan elkaar te knopen. Ze brengen het leven binnen en buiten de RKOLB nog een stuk dichterbij onze eigen tijd. Op magische wijze komen allerlei losse draadjes bij elkaar.

Rolly, die woont in Heerlen, had ook nog wat foto's bewaard van haar tijd bij de RKOLB. Deze korte periode strekte zich uit van 1953 tot begin 1957, dus uit die jaren stammen ook de foto's van de Herengracht. Zoals gebruikelijk zat ik er dus weer flink naast met mijn schatting eind jaren 40. Een van haar kinderen heeft een paar foto's gemaakt van die foto's. Die staan in deze aflevering, samen met een andere toepasselijke kiekjes uit vorige afleveringen. 

Rolly Bingen over haar tijd bij de RKOLB:

het ergste dat je kon gebeuren

Ik heb de bibliotheekopleiding gedaan in Sittard; ik woonde en liep stage in Maastricht. Het tweede jaar moesten we één keer per maand naar Utrecht, waar we les kregen van Greve. Dat was geloof ik de autoriteit in Nederland. Ik vond dat een vervelende man. Het was een beetje belachelijk, één dag per week naar Utrecht. Alsof de bibliotheek haar stand moest ophouden, ik zag er het nut niet van in. Maar het was ook leuk, dan hadden we weer een uitje. Ik probeerde vaak te spijbelen en dan gingen we stiekem Utrecht in. Mijn vader heeft dat gelukkig nooit geweten!

Henri Greve (1878-1957)

In Maastricht was na mijn opleiding geen werk. Mijn vader zei: "Dan kom je maar fijn bij mij op kantoor werken." Maar de directrice van de opleiding in Sittard heeft me toen gezegd: "Dat moet je niet doen, want dan raak je je hele vak kwijt."

Daarom ging ik naar Amsterdam, daar was wél werk. Ik ging met schrik en ook wel met tegenzin, want Maastricht was zo chauvinistisch. Holland, dat was het ergste dat je kon gebeuren! Het is een hele strijd geweest om naar Amsterdam te komen met mijn 18e. Gelukkig heb ik dat gedaan, want ik denk er met heel veel plezier aan terug. Het was een geweldige tijd. Wat een geweldige stad. En ik had heel leuke collega's.

de Centrale vestiging van de RKOLB, Herengracht 415 (EF)

Ik woonde op een mooie kamer aan de Minervalaan. Ik moest wel 50 gulden per maand betalen.

Ik begon in de Centrale te werken aan de Herengracht. Juffrouw Damen [de directrice van de RKOLB] was altijd streng, maar ook heel goed.

We moesten zoveel overwerken. En we werkten ook op de filialen. Maar dan ging ook je half uurtje tussen de middag eraan. Ik moest twee middagen in het filiaal in West werken ([de M.H. Trompstraat] en één middag in Oost [de Polderweg]. Het was zo leuk werken met die Amsterdammers.

Rolly op de Kinderafdeling (album Rolly Bingen)

een voorbeeld voor de kinderen

Om half negen moest ik op de Herengracht zijn. Maar de bieb ging pas open om half elf. Ik had de neiging om wel eens te laat te komen. Als ik dan iets te laat was, kwam Poppe, de conciërge, en hielp me snel met mijn jas.

Maar daar kwam juffrouw Damen al de trap af. Zij was heel groot. Ik werkte beneden in de Kinderbibliotheek. "Je bent alweer te laat", zei ze. "Ach", antwoordde ik, "dat is toch niet zo erg." Ze was woedend! "Wat een voorbeeld voor de kinderen!"

Maar juffrouw Damen wilde je ook altijd helpen om een goede plek te krijgen.

"Poppe", de concierge (detail van foto KDC)

Beneden op de Herengracht was dus de Kinderbibliotheek. Op één hoog zat de Uitleen. Op twee hoog had je de Leeszaal. Dat heb ik ook een jaar moeten doen. Bep zei tegen me: "Ga daar maar goed snuffelen." Zo was ze ook he, ze wilde dat je veel leerde.

De uitleen op de 1e etage in de jaren '30. Rechts: Bep Damen. Links: Maria Coebergh (KDC)

Poppe was een hele leuke man. Wij konden daar ook al onze zorgen bij kwijt. Hij zat beneden, en was dan kapotte boeken aan het maken.

De trap naar de 1e verdieping, 2019;  tegenwoordig: de Boekmanstichting (eigen foto)

Wim van de Ven

Over Wim van de Ven, de man die een paar jaar later zo ongelukkig zou verdrinken:

Ja, Bep heeft me dat later nog verteld, het was iets na mijn tijd. Ik geloof dat hij jurist was. Er waren toen praatjes dat hij zelfmoord heeft willen plegen, maar het is helemaal niet zeker dat dat aan de hand was.

Wim was wat ouder. Ik had altijd een beetje medelijden met hem. Hij was een erge eenling. Hij wilde wel eens met mij uitgaan. Ik voelde daar niet zoveel voor. Ik ging wel een keertje.... maar ik moest dat niet aanhalen.

Hij is ook aan de directeursopleiding begonnen. Daar moest je een zeven voor hebben. Als je op je eindexamen een zeven had, mocht je naar die opleiding. Ik durfde dat thuis niet te zeggen want ik wilde dat niet doen. Zelf had ik een zes en een half; mijn vader was zo blij dat ik mijn diploma gehaald had. Hij wou eigenlijk dat ik onderwijzeres werd, maar dat wilde ik niet.

Wim van de Ven (album Rolly Bingen)

Bep Damen en Wim van de Ven (album Rolly Bingen)

stomverbaasd

Ik had beneden dus de Kinderbibliotheek. Op een dag zei Bep: "Als jij de opleiding voor de Jeugdbibliotheek wil volgen, dan moet je tekenen dat je vijf jaar blijft. Dan krijg je je volle salaris. Ik heb het al met het Bestuur besproken."

Dat was een heel mooi voorstel. Maar ik antwoordde: "Ik ben nu 22, ik heb helemaal geen plannen om weg te gaan, maar ik ga niet voor vijf jaar tekenen." Ze keek me stomverbaasd aan. Maar dat is toch logisch voor een jonge vrouw.

Voor je werk moest je veel gelezen hebben. Je moest ook wel boeken lezen voor boekbesprekingen. Die boeken waren niet altijd even interessant. Ik heb daardoor ook leren roken. Die boekbesprekingen vonden plaats op de bieb. Soms kreeg je onverwacht een beurt, om te controleren of je dat boek wel gelezen had.

Het was echt een katholieke bibliotheek. Bepaalde dingen mochten wij niet uitlenen. Er was ook een heel strenge controle. En dan was er Pater van Gestel. Hij moest de boeken beoordelen.

Bep Damen met concierge Poppe (album Rolly Bingen)

Riet Vesseur

Ik weet nog precies wat het salaris was. Dat telde Bep altijd helemaal uit, dan lagen er allemaal mapjes op het bureau, ik geloof dat ik iets van 189 gulden kreeg. Daar moesten we het mee doen, maar dat ging wel. Niemand had veel geld, maar het was een veel leukere tijd dan nu, denk ik vaak. We waren allemaal een beetje sober.

Riet Vesseur was een vriendinnetje van mij. Die heeft toen de kinderbibliotheek gedaan. Ik weet dat ik tegen juffrouw Damen zei, ik weet iemand die de kinderbibliotheekopleiding wil doen. Toen zei ze: "Ik heb al besproken dat jij het zou doen." - "Ja, maar Riet zou het ook willen doen." - "Maar Riet, dat is mijn rechterhand met typen, die kan ik niet missen!" Toch heeft ze dat gedaan.

Riet Vesseur achter de typemachine. Daarachter Zus Tiebackx (foto: album Rolly Bingen)

geen sprake van

Mijn vader kwam een keer langs, en zei: "U begrijpt zeker wel dat ze naar Maastricht komt als daar een baan vrij is." Waarop juffrouw Damen antwoordde: "Meneer van de Port: geen sprake van! Ze is hier goed op haar plek!"

Mijn vader schrok zich een hoedje. Die was niet gewend om zo toegesproken te worden.

Juffrouw Damen heeft me later, toen ik getrouwd was en in Heerlen woonde, twee keer opgezocht. Dat vond ik heel bijzonder.

Rolly vooraan in het midden, 1953 (album Rolly Bingen)

Rolly helemaal links (album Rolly Bingen)

juffrouw Tiebackx

In Amsterdam waren we met zo'n vijftien assistentes. Daar was Bep Damen ook heel leuk mee. Ze was wel geliefd, maar toch op een afstand. Tussen de middag gingen we liever met elkaar even koffie drinken. Maar er was één assistente die juffrouw Damen steeds mee wilde hebben in de koffiepauze. Zij waren altijd met zijn tweeën. Dat was juffrouw Tiebackx. Als je de baas bent, heb je toch een eenzame plek.

Beps vader was geloof ik arts. Juffrouw Tiebackx was enigst kind. Dokter Damen zei een keer tegen de vader van Bep: "Mijn dochter verveelt zich. Ik weet niet wat ze moet gaan doen." De vader van Bep heeft toen voorgesteld dat zijn dochter bij Bep kwam werken in de bibliotheek. Bep heeft haar onder haar hoede genomen.

Het was een heel leuke figuur, want als we iets niet aan Bep durfden te vragen, dan vroegen we het aan Zus Tiebackx.

Zus Tiebackx in 1941, filiaal Emmastraat (EF)

Rolly kreeg een serieuze relatie in Amsterdam. Maar hij was protestants, en wilde eigenlijk niets meer met het geloof te maken hebben:

Ik had zelf helemaal geen moeite met het protestantisme. Bij hem thuis waren ze meer christelijk, terwijl het bij ons allemaal heiligen waren en zo. Maar ik dacht toch: Als ik straks kinderen heb, moeten ze wel katholiek zijn. Dat was zo in die tijd. Ik moet er nu om lachen, maar de kinderen kunnen het bijna niet geloven. Daarop is het uiteindelijk uitgegaan. Want hij zei: "Ik wil geen katholieke kinderen, als je dat maar weet."

Rolly van de Port is in 1959 getrouwd. Nee, niet met de protestantse Amsterdammer maar met Paul Bingen. Dat was een kleine twee jaar nadat ze ontslag had genomen bij de RKOLB. Paul en Rolly kregen vijf kinderen.

Rolly Bingen, heden

Rolly Bingen, precies in het midden

=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=

Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:

"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."

Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.

Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:

hier (pdf).

extra service:

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.

Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 66. De deuren rammelen. Hier.

Vorige keer: 64. Het begin van het einde. Hier.