27. werkzaamheden (1)

27
D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

27. werkzaamheden (1)

een verdwenen genoegen: ode aan de typemachine

Niet iedereen die dit blog leest, zal nog het speciale genoegen hebben gesmaakt om te werken met een ouderwetse typemachine, ook wel schrijfmachine. Het aangename geratel dat het onbarmhartige geselen van het papier door de uiteindes van de typearmen teweeg bracht, wanneer deze met enorme kracht en in een razend tempo werden gekatapulteerd dwars door het inktlint heen. De geur van een vers inktlint. Het vrolijk klingelen van het belletje aan het eind van de regel. Vervolgens het duwen tegen de hendel, waarmee in één zwierige beweging de wagen weer naar rechts werd bewogen, en tegelijk de rol precies één regelafstand verder draaide.

verwarde typearmen

Maar ook het uit elkaar peuteren van de typearmen als deze door een al te gulzig tempo met elkaar verward waren geraakt hoorde erbij. En het maken van een tikfout, waarna deze alleen maar min of meer kon worden gemaskeerd door de goede letter er met zeer veel kracht overheen te ranselen (dit was nog vóór de uitvinding van de Tipp-Ex en van het correctielint). 

Wie wist er dat er in 1911 plannen bestonden om het woord typen te vervangen door de accuratere term stempelschrijven?

foto: Joe Rey

Typen was fysiek werk, typen was lekker. Het werd gedaan op prachtige, ingenieuze apparaten, waarvan de werking voor de gebruiker geheel transparant was. Kantlijnen, tabs en regelafstand instellen, hoofdletters produceren, omschakelen van zwarte naar rode letters, het gebeurde allemaal met fysieke knopjes, palletjes en hendeltjes. Je zag hoe het werkte: WYSIWYG avant la lettre. Hoe anders dan een moderne laptop met tekstverwerker. Een typemachine was een toetsenbord, een computer en een printer in één. Wat een tijden! De mens nog de baas over de machine.

getikt, maar in welk jaar?

We gaan weer een papiertje uitwringen, een getypt papiertje, een fascinerend document uit de schat van de Emmastraat Files. Net als dat van een paar weken terug heeft het zo'n negentig jaar liggen rijpen tot het een verzadigde beige-gele kleur had bereikt. Hetzelfde watermerk van de Amstel Bank zit erop als op de brief aan mej. Post uit 1932 en het werkrooster van 1933. Het vel, op dat moment nog hagelwit, werd op de beletage van de Jacob Obrechtstraat 36 volgetikt. Waarmee? Met werkopdrachten voor de week van 17 tot 22 april. Vervelend, er staat geen jaar bij. 

Werkzaamheden, bovenkant, 1933 (EF)

Maar laten we aannemen dat ook dit papier stamt uit de jaren '30: daarvoor zijn genoeg aanwijzingen. In principe was het filiaal open op maandag. Dat stond immers op het bord dat op de gevel hing: Geopend: Iederen werkdag...

Filiaal Jacob Obrechtstraat 36: het bord op de gevel

De auteur begint haar opsomming echter met: Dinsdag morgen zal Jet... 

Rara. En maandag dan? Kennelijk was de boel die bewuste maandag om de een of andere reden dicht. Bij een beetje katholiek begint er nu iets te borrelen: "2e Pinksterdag óf 2e Paasdag!"

Voor een 2e Pinksterdag is 17 april echter veel te vroeg. Immers die dag valt ieder jaar precies 50 dagen na 1e Paasdag, dat is al meer dan 1700 jaar vaste prik, terwijl de vroegst mogelijke Paasdatum pas 22 maart is. De vroegst mogelijke 2e Pinksterdag komt daarmee op 11 mei. Pinksteren valt dus af.

handige Paastabel

Blijft over een 2e Paasdag. Maar van welk jaar? 

Bekijk deze handige tabel met de Paaszondagen van 1583 tot 3000. Print hem en bewaar hem in uw portemonnee, dan zit u voorlopig goed. Eén Paaszondag springt in het oog: die van 1933.

Bingo. Op 17 april 1933 was het Paasmaandag: filiaal Augustinus gesloten. En toeval of niet, maar deze werkzaamheden bestrijken precies de week van een van de roosters uit aflevering 24.

Ach welnee, natuurlijk is dat geen toeval. Maar waarom ooit iemand uit een enorme berg papieren een werkrooster en een lijst met werkzaamheden van precies dezelfde week heeft uitgekozen om te bewaren, is een raadsel dat voorlopig wel niet zal worden opgelost.

Een Remington 12 uit 1924. Op een dergelijk apparaat zullen de Werkzaamheden zijn getikt.

een potje

Ja, ik weet wat u nu denkt. U denkt aan de titel bovenaan het velletje papier. "Staat daar eigenlijk wel 17? Ik zie een 1, een 2, een 4 en een 7 door elkaar. Je rekent alles hier wel heel makkelijk naar je toe, Frankileaks!"

Denk even na. De auteur van Werkzaamheden maakt er absoluut een potje van, daarover zijn we het eens. Maar aangezien er ook staat: tm. 22, kan het alleen maar zo zijn dat ze eerst per abuis 24 vóór tm. had getypt, om daar vervolgens krachtig 17 overheen te rammen. Maar inderdaad, had ze niet beter éven opnieuw kunnen beginnen?

Bovendien bestaat de periode 17 t/m 22 uit zes dagen, wat exact overeenkomt met het aantal dagen dat filiaal Augustinus tijdens een normale week open was.

Werkzaamheden: detail (EF)

Jacob Obrechtstraat 36. 1933. Achter de ramen op de beletage werd het overzicht getypt. (EF)

Werkzaamheden, 1933 (EF)

kliederwerk

Maar ook uit de overeenkomsten van de namen met het rooster van 1933 en uit nog een paar andere details, kunnen we met zekerheid afleiden dat dit opnieuw gaat over filiaal Augustinus in de Obrechtstraat, en niet over de Centrale aan de Herengracht. 

Hier en daar heeft iemand later blauwe streepjes gezet bij de diverse taken. Er staan alleen streepjes bij taken die Jet, Maria en Bep moeten verrichten. Waarschijnlijk is dus een van deze drie verantwoordelijk voor dit geklieder.

Jansen of Janssen

De gehele tekst bevat wel erg veel foutjes en slordigheden. Tamelijk dubieus voor een instituut dat algemeen werd en wordt beschouwd en erkend als hoedster van de Nederlandse taal en cultuur. 
De persoon die het typte, noemt zichzelf nergens als uitvoerder ("ik") van de werkzaamheden. Daarom ligt het voor de hand dat de auteur een leidinggevende was, de directrice van dit filiaal dus. We kennen haar inmiddels: dat was Tiny Janssen. Zij hoefde vast geen stempels schoon te maken en boekkaarten op volgorde te leggen. 

een kwartje valt, cold case opgelost

Maar wacht even. Als die lijst met werkzaamheden hierboven inderdaad werd getypt door Tiny Janssen...

Gaan we terug naar de aflevering over de twee roosters, met name het slordigste van de twee, dat van 1932. Hieronder nogmaals.

rooster 1932, detail (EF)

Wat valt nu ineens op? Dat aan alle voornamen steeds alleen de eerste letter van de achternaam is toegevoegd: Jet K., Zus T., Maria C., etc.

Met één uitzondering. Alleen bij Bep staat er (één keer) voluit Janssen, met een doorgestreepte S. Inderdaad een foutje, dat aldus werd gecorrigeerd. Door dat andere rooster, uit 1933, weten we immers dat de bewuste bibliothecaresse niet Bep Janssen heette, maar Bep Jansen. Een terecht doorhalinkje dus.

Maar stel u voor dat directrice Tiny Janssen - wél met twee s-en - dit rooster maakte. Daar zit ze, achter haar Remington 12. Steeds prevelt ze in haar hoofd de hele namen: voornaam en achternaam. Van de laatste typt ze dan alleen de eerste letter, dat is wel zo praktisch. Alleen dat rottige Ineke Ribourdouille, die naam past niet eens! Daar maakt ze dan maar meteen I.R. van. Vier keer zelfs want Ineke draait die week vier diensten; zij is de enige die het moet stellen met enkel initialen.

Zo heeft Tiny inmiddels tien namen aan het papier toevertrouwd: eerst de linker kolom, nu is ze bezig in de middelste. Bep Jansen is aan de beurt. Werktuigelijk, zonder er bij na te denken, tikt ze de hele achternaam in plaats van alleen maar de eerste letter, zoals bij de tien ervoor.

Waarom? 
Omdat het haar eigen achternaam is; ze heeft die al duizenden keren getypt! Sterker nog: ze typt per ongeluk exact haar eigen achternaam, Janssen, in plaats van Jansen!

Die fout ziet ze pas later. Ze pakt een potlood, en streept een s door. Ziezo.

Zo moet het gegaan zijn.

Slordevos Tiny Jansen is dus niet alleen de schepper van de Werkzaamheden geweest, maar ook van het rooster van 1932. Een rechtspoot, à propos: van links boven (zie het putje van het potlood) naar rechts beneden. Strepen trek je. Een linkshandige trekt naar links, een rechtshandige trekt naar rechts.

Vooralsnog is dit nutteloze informatie. Inmiddels echter hebben zogenaamd nutteloze details in een later stadium hun nut alsnog bewezen.

de doorgestreepte letter s

De volgende keer duiken we diep in de Werkzaamheden. Wat komen we nog meer te weten over de RKOLB en de RK zuil?

=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=

Stijn Fens in Trouw van afgelopen zondag over De Emmastraat Files:

"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."

Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.

Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:

hier (pdf).

extra service:

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.

Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 28. Werkzaamheden (2) hier.

Vorige aflevering: 26. een Jeugdafdeling! hier.