62. De neus van Bep

 62

D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

De Emmastraat Files is een blog dat de opkomst en de ondergang van de RKOLB (Rooms Katholieke Openbare Leeszaal en Bibliotheek) te Amsterdam als onderwerp heeft. De auteur is in het bezit van een rommelig stapeltje documenten, foto's en andere papieren, vermoedelijk alles wat er nog bestaat van de RKOLB. Wekelijks bestudeert hij één of meer van die papieren in een los-chronologische volgorde. 

Regelmatig springt de speurder op zijn fiets om met eigen ogen de fysieke restanten van dit stukje van het Rijke Roomse Leven te aanschouwen, en zich voor te stellen hoe het was. Geleidelijk ontstaat zo een reconstructie van de geschiedenis van de RKOLB in haar context, wat leidt tot vele verrassende ontdekkingen, en tot een groeiend inzicht.

De eerste aflevering van de Emmastraat Files is hier. Steeds onderaan een aflevering staat een link naar de volgende.

Vragen? Opmerkingen? Mail de auteur: franklyck@gmail.com.

62. De neus van Bep

wroeten

In de lente van het vorige jaar stuitte ik in het Nijmeegse archief van het Katholiek Documentatie Centrum  op onderstaande foto. Althans, op een piepkleine thumbnail daarvan.

De kiek leek me op dat moment, afgaande op dat minuscule voorbeeldje op de website, nutteloos voor mijn onderzoek. Ik was net aan mijn ontdekkingsreis door de stapel morsdood papier begonnen waar dit blog over gaat. Daarom kwam hij niet terecht in de selectie van foto's in hoge kwaliteit die ik bij het KDC bestelde - dat kan aardig in de papieren lopen. 

Toen het Nijmeegse instituut me echter vroeg of ik een stukje voor hun tijdschrift wilde schrijven in ruil voor een flink aantal digitale versies van foto's naar keuze uit het archief (een aantal is hier de afgelopen maanden al gepasseerd), aarzelde ik geen moment. Gelukkig maar! Betekenis bestaat niet zonder context. Die context is er inmiddels.

Want anderhalf jaar van wroeten, verbinden en verdiepen heeft deze heerlijke foto stukje voor stukje tot leven gebracht. Inmiddels valt er echt iets over te zeggen. Kijk er eens goed naar. Herkent u iemand? Waar is het? Welk jaar ongeveer?

Tubackx, Tiebax, Tiebackx

Op de achterkant staan twee zinnetjes gepotlood:

midden: Mej. E.M. Damen

25j jubileum mej. Tubackx

achterkant van de foto (KDC)

De catalogus van het KDC bevat nog iets meer informatie:

Mej. E.M. Damen (midden) b.g.v. 25 jarig jubileum Mej. Tubackx vd. RK Openbare Bibliotheek. 

detail

Nog geen week later diepte ik uit die nog onontgonnen Emmastraat Files twee dienstroosters op uit 1932 en 1933. De trouwe lezer herinnert zich de aflevering daarover.  Op het ene rooster is sprake van een Zus T. , op het andere staat een zekere Z. Tiebax . Er werkte daar kennelijk ene Zus Tiebax. Tja, wie heet er tegenwoordig nog Zus.

dienstrooster uit 1933 met "Zus Tiebax" (EF)

Tiebax was een naam die nergens anders voorkwam, maar wel stond ergens in een nummer van vaktijdschrift Bibliotheekleven uit 1935 de naam L. Tiebackx.

uit Bibliotheekleven, 1936 (EF)

Toen viel het kwartje. Tubackx, Tiebax, Tiebackx, het zijn verschillende spellingen van dezelfde persoon. Eén van die spellingen is de juiste.  Zus en L. moesten ook eender zijn, dat kon toch niet anders?

Terug naar de achterkant van de foto. Wie dat rottige handschrift herinterpreteert met de kennis van nu, leest opeens niet meer Tubackx, maar: Tiebackx. En Tiebackx is het. Als je het weet dan zie je het, zei Johan Cruijff al. Kijk maar hieronder naar het detail van de achterkant.

Het had mij verdomme heel veel tijd bespaard als iedereen destijds alles gewoon een beetje netjes had gespeld en geschreven. Soit. Zand erover.

detail achterkant foto (KDC)

 

De juiste naam is H.C.C. Tiebackx, roepnaam Zus. Dat was in die tijd een gebruikelijke bijnaam voor een oudste zus. De H staat voor Hélène, wacht maar op een latere aflevering, maar hier op dit blog is het voorlopig: Zus.

Duidelijk werd dat Zus in 1932 als stagiaire werkte in filiaal Augustinus - zie het dienstrooster hierboven. Augustinus zat toen nog in de Jacob Obrechtstraat, voordat het in '35 zou verhuizen naar de Emmastraat. Nadat Zus de bibliotheekopleiding had voltooid, verdween ze korte tijd van de aardbodem. Ze kwam zelfs terecht op een lijst van vermiste bibliothecaressen, gepubliceerd in Bibliotheekleven.

Maar in 1936 werd Zus toch aangesteld bij de RKOLB. Daarom ga ik er van uit dat de ongedateerde Zilveren Jubileumfoto hierboven uit '61 dateert.

natuurlijke biotoop

Maar wie van de dames op de foto is mej. Tiebackx dan eigenlijk? Normaal gesproken zou de jubilaris degene in het midden moeten zijn. Maar daar zit directrice Damen al; haar herkennen we inmiddels uit duizenden. Op eerdere foto's konden we al waarnemen dat Beps natuurlijke biotoop in een groep mensen het midden was: als een moederkloek omringde ze zich graag met degenen waarmee ze werkte. 

Deze keer is ze daar wel heel goed in geslaagd: kijk op de foto hieronder eens waar het puntje van haar neus zich bevindt. Dat eerste zinnetje achterop de foto midden: Mej. E.M. Damen is dus griezelig correct. Het is, echt, op de millimeter precies.

Bep exact in het midden

We mogen dan wel aannemen dat de vrouw pal rechts van haar de jubilaris is; Tiebackx dus.

Mej. Tiebackx rechts van Bep (detail)

Nu we eindelijk weten hoe mej. Tiebackx eruit zag, kunnen we haar ook identificeren op drie van de foto's uit 1941, gemaakt in filiaal Emmastraat; twintig jaar eerder dus. Meer over deze zeer oude foto's hier en hier.

filiaal Emmastraat, 1941 (EF)

filiaal Emmastraat, 1941 (EF)

filiaal Emmastraat, 1941 (EF)

mej. Hermans

Maar wacht eens, er staat nóg een bekend gezicht op de groepsfoto. Vergelijk de vrouw schuin rechts achter Tiebackx in het rode cirkeltje (hieronder) met die naast de man met de bolhoed (daar weer onder). 

de vrouw rechts achter mej. Tiebackx (detail groepsfoto)

De vrouw naast de man met de bolhoed

Hebben we hier eindelijk mej. Hermans te pakken, filiaalhoofd van Emmastraat tot Baur het stokje in '59 overnam? Het kan bijna niet anders.

We herkennen haar nu natuurlijk ook op de legendarische foto van the A-Team uit 1939.

The A-Team, 1939 (EF)

En zo hebben we in één klap gezichten gepuzzeld bij twee namen die bijna vanaf het begin van dit blog rondspoken: die van Zus Tiebackx en die van mej. Hermans (voornaam nog onbekend). Sympathiek dat de inmiddels gepensioneerde mej. Hermans op het jubileum van haar ex-collega Zus is gekomen! Maar van de vorige aflevering wisten we al dat ze na haar pensionering niet stil is blijven zitten: Baur schakelde haar noodgedwongen in voor allerlei klusjes, zoals we in Jaarverslag 1960 hebben gelezen.

uit Begroting 1960 (EF)

mej. Hermans en... ?

grote bek

Kijk tot slot nog één keer naar mej. Hermans en de vrouw links van haar. Let op hun lichaamshouding; op hun gedeelde viscositeit. Hermans het oude filiaalhoofd, dat nog klusjes doet voor het nieuwe filiaalhoofd. Zou de vrouw links van haar.... ?

Maar dan is dat Baur. Alles wat we op dit moment over Baur weten is dat ze scherpzinnig was en een grote bek had; in die Jaarverslagen van de vorige keer liet ze er geen gras over groeien.

Van geen van de andere vrouwen in die rij is op dit moment de naam bekend; één van hen moet bijna wel Baur zijn. Maar ik zet mijn geld op de dame naast Hermans, die met dat hondsbrutale smoel.

Baur?

=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=

Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:

"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."

Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.

Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:

hier (pdf).

extra service:

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.

Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 63. De neus van Bep (2). Hier.

Vorige keer: 61. Baur. Hier.