61. Baur

61

D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

De Emmastraat Files is een blog dat de opkomst en de ondergang van de RKOLB (Rooms Katholieke Openbare Leeszaal en Bibliotheek) te Amsterdam als onderwerp heeft. De auteur is in het bezit van een rommelig stapeltje documenten, foto's en andere papieren, vermoedelijk alles wat er nog bestaat van de RKOLB. Wekelijks bestudeert hij één of meer van die papieren in een los-chronologische volgorde. 

Regelmatig springt de speurder op zijn fiets om met eigen ogen de fysieke restanten van dit stukje van het Rijke Roomse Leven te aanschouwen, en zich voor te stellen hoe het was. Geleidelijk ontstaat zo een reconstructie van de geschiedenis van de RKOLB in haar context, wat leidt tot vele verrassende ontdekkingen, en tot een groeiend inzicht.

De eerste aflevering van de Emmastraat Files is hier. Steeds onderaan een aflevering staat een link naar de volgende.

Vragen? Opmerkingen? Mail de auteur: franklyck@gmail.com.

61. Baur

terroristen

In aflevering 1 waren al even de warme banden tussen Amsterdamse sociaal-democraten en rooms-katholieken in de jaren '30 ter sprake gekomen. In de dagbladen woedden er toen felle polemieken tussen de twee. De sociaal-democratische papenhater en provocateur Johan Scheps produceerde zelfs een venijnig boekje met de opruiende titel Roomse straat-terreur - maar… Amsterdam ligt niet in Limburg. Hierin beschrijft hij in sappige details het roomse complot om heidenkinderen om te turnen tot katholieken.

Deze virtuele godsdiensttwisten breidden zich uit naar de Amsterdamse straten. Scheps laat ons meegenieten van de knokpartijen tussen Roomse knokploegen en colporteurs van dagblad Het Volk, die hun anti-Roomse pamfletten treiterend  trachtten te slijten in de opzettelijk provocerende nabijheid van katholieke instellingen. 

Katholieke terroristen veroordeeld, kopte Het Volk hysterisch nadat zo’n relletje voor de rechter was gekomen. In 1930 trokken er zelfs leden van de atheïstische vrijdenkersvereniging De Dageraad naar Limburg om daar, in het hol van de leeuw, anti-Roomse pamfletten te verspreiden. We kunnen het ons nu amper meer voorstellen. Het valt allemaal terug te lezen in die aflevering 1.

Uit Het Volk, 20 juni 1931 (Delpher)

Brochure van J. Scheps (Delpher)

Deze context helpt misschien om te begrijpen dat relatief veel mensen uit het zuiden van ons land een rol spelen in dit blog. Het gebied boven de grote rivieren was voor katholieken in het zuiden een ontwikkelingsland met volop carrièremogelijkheden.

Baur?

Een nieuwe - Limburgse - stem aan het firmament in dit blog is Baur. Eerlijk gezegd staat het nog helemaal niet vast dat haar wieg in Limburg stond, maar Baur is een Limburgse naam met een associatie van steenkool, en bovendien weten we dat ze haar bibliotheekopleiding in Sittard deed. 

J.M. Baur geslaagd. Limburgs Dagblad, 31 mei 1957 (Delpher)

Dat is dan meteen het enige wat vast staat, want buiten de Emmastraat Files is er helemaal niets over Baur te vinden. Zelfs of de foto helemaal bovenaan eigenlijk wel Baur is weten we helemaal niet zeker - daar kom ik spoedig op terug. 

Toch gaan we Baur beter kennen dan een heleboel van haar voorgangsters die hier uitgebreid zijn langsgekomen, en dat komt door haar expressieve stijl in het handjevol Jaarverslagen dat zij heeft nagelaten. 

Baur zal waarschijnlijk kort voor de oorlog zijn geboren, aangezien ze in '57 haar bibliotheekdiploma haalde. Iin haar doen en laten is ze een typische vertegenwoordigster van de naoorlogse generatie. De komende afleveringen  bekijken we de laatste jaren van de geschiedenis van de RKOLB. Deels zullen we dit doen door Baurs frisse ogen.

meedogenloos

de zachtmoedige mej. Hermans in 1961 (foto: KDC)

Amper is Baur in dienst bij de RKOLB - in 1958 begonnen op de Centrale - of ze is al filiaalhoofd van de Emmastraat. In die functie volgt ze de zachtmoedige mej. Hermans op, die na een kwart eeuw met pensioen is gegaan. Tussen de Emmastraat Files treffen we ieder Jaarverslag van filiaal Emmastraat aan vanaf dit jaar (1958) tot het einde, ruim een decennium later, terwijl er opvallend genoeg maar twee Jaarverslagen van dit filiaal bewaard zijn gebleven van de dertig jaar daarvoor Onder die twee uiteraard het ontroerende allereerste Jaarverslag uit 1930, een collector's item.

 Mej. Hermans wordt filiaalhoofd. Jaarverslag 1934 (EF)

Al in dat allereerste Verslag van Baurs hand, 1959, in de allereerste alinea, gaat ze er met gestrekt been in. Meedogenloos schrijft ze dat er van de officiële cijfers van haar voorgangster betreffende het aantal leeszaalbezoekers per jaar, zo'n 1400, niets deugt:

We mogen blij zijn als we 1 persoon per dag in de Leeszaal hebben. De meeste mensen nemen de benen als ze onze "Leeszaal" zien, spot Baur, ik schat het aantal bezoekers in de volwassen leeszaal dus zeker niet hoger dan ±  500 per jaar. 

Baur zal er tot haar frustratie snel achter zijn gekomen dat ze een failliete boedel erfde toen ze filiaalhoofd werd.

uit Jaarverslag 1959 (EF)

Na drie decennia betrekkelijke goedmoedige neutraliteit wordt hier het stijlmiddel sarcasme geïntroduceerd in de Jaarverslagen. Dat kan ook alleen maar gebeuren door toedoen van een nieuweling, in het bijzonder één met lef. De harmonisch ingestelde directrice, Bep Damen, moet in de Centrale aan de Herengracht haar wenkbrauwen hebben gefronst toen deze regels haar onder ogen kwamen. En ze wist toen nog niet eens wat er nog zou komen.

ijskoud water

Lang hoeft Bep niet te wachten. Het jaar daarop slaat Baur opnieuw toe. Terwijl iedereen juicht omdat er het afgelopen jaar volgens de tellingen in filiaal Emmastraat zoveel leden zijn bijgekomen, vult Baur een emmer met ijskoud water. De werkelijkheid is, zo schrijft ze wreed ontnuchterend, dat die toename geheel is toe te schrijven aan een schoolabonnement dat de Pius MMS - een nabije middelbare school - voor de leerlingen van een aantal klassen heeft afgesloten met het filiaal. Al die leerlingen zijn verplicht lid geworden. Als je dit aantal eraf trekt, dan blijkt dat er juist veel minder leden zijn dan het jaar ervoor. Onder de streep is er zelfs sprake van een grote teruggang.

uit Jaarverslag 1960 (ES)

Baur praat niemand naar de mond en is voor niemand bang. Nog een rauw voorbeeld zien we hieronder. In een paar zinnen levert ze voor de goede verstaander snoeiharde systeemkritiek op een Directie die het kennelijk laat verslonzen, niet goed begrijpt wat er allemaal in de wereld gebeurt, en niet doorheeft dat de concurrentie marktaandeel aan het wegsnoepen is. 

Een filiaal moet voorzien in de behoefte van de buurt waarin het gevestigd is.  Indien het die behoefte niet wil dienen is het niet in staat zich te handhaven...

Aldus Baur. Bij de O.L.B. doen ze het echt stukken beter. 

De predator somt op: de filialen van de O.L.B. in Zuid spelen in op de behoeften van de buurt, ze hebben veel meer boeken, én ze zijn nog smaakvol ingericht ook. 

Brutaal nest, die Baur, zo'n meisje van pakweg 23 dat net komt kijken! 

uit Jaarverslag 1960 (ES)

In de onderstaande alinea's doet ze er nog een schepje bovenop. De inrichting van filiaal Emmastraat ("ons huis") is deprimerend voor bezoekers én personeel, en wat dat personeel betreft: de kwaliteit daarvan is beneden peil. Werk aan de winkel voor de Directie én het Bestuur dus.

uit Jaarverslag 1960 (ES)

begroting

Tussen de Emmastraat Files zitten nog een onopvallende velletjes getiteld Begroting Emmastraat 19.... Ook deze zijn overduidelijk van de hand van Baur. Dat van 1960 (hier in zijn geheel te zien) illustreert bondig en overzichtelijk de problemen en de mogelijke oplossingen. 

Hoe de RKOLB in deze jaren de touwtjes aan elkaar probeerde te knopen om het personeelsgebrek het hoofd te bieden, laat het volgende fragment van dit laatste document zien: noodgedwongen worden er oud-personeelsleden ingeschakeld om achterstallige klusjes te komen doen. Zelfs voormalig hoofd juffrouw Hermans mag, tegen een kleine vergoeding, nieuwe boeken komen inwerken.

uit Begroting Emmastraat 1960 (EF)

Voor we verder gaan met Baur bekijken we de volgende keer (dat is over drie weken) eerst een heel bijzondere foto, waarmee misschien een paar oude vragen eindelijk kunnen worden opgelost.

=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=

Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:

"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."

Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.

Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:

hier (pdf).

extra service:

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.

Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 62. De neus van Bep. Hier.

Vorige keer: 60. In het oog van de orkaan. Hier.