30. Toetie Feitz en het Verborgen Pad

30
D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

30. Toetie Feitz en het Verborgen Pad

zeer korte samenvatting van het voorafgaande

Eerst, speciaal voor de lezers van de Emmastraat Files  die later hebben ingeschakeld, een ultrakorte samenvatting van het voorafgaande. Wie ook een zintuigelijke totaalervaring wil beleven, kan zich toch het beste even onderdompelen in de eerste negentwintig afleveringen, te beginnen bij de inleiding. Er bestaat nog meer dan feiten.

Dit blog is een poging om de verloren geschiedenis van de rooms-katholieke Openbare Bibliotheek Amsterdam te reconstrueren, zo goed en zo kwaad als dat kan. Uitgangspunt is een klein stapeltje brieven, foto's en andere documenten die iemand zo'n tien jaar geleden in een vuilnisbak aantrof en naar mij bracht.

Een paar invloedrijke jezuïeten richtten in 1930 het eerste filiaal van de RKOLB op, en zegenden het in zoals alleen katholieken dat konden. Plaats: de Jacob Obrechtstraat in Amsterdam-Zuid, onder de vleugels van Onze Lieve Vrouw van de Allerheiligste Rozenkrans, beter bekend als de Obrechtkerk. De hoofdvestiging volgde een jaar later aan de Herengracht. 
Vanaf het begin was het plan om een netwerk van RKOLB's op te richten, met filialen niet alleen in de betere buurten maar ook in de volkswijken. Alleen zo kon ook de katholieke arbeider worden bereikt. Desnoods moest hij worden losgeweekt van de heidense maar succesvolle OLB, die elf jaar eerder was opgericht. 
Zou men in deze opzet gaan slagen? We weten het nog niet. Wél weten we inmiddels dat dit eerste filiaal in de Obrechtstraat uit zijn krachten begon te groeien, zo goed liep het.

Directrice van de RKOLB was Bep Damen, geboren op de Prinsengracht op 11 november 1902. Bep was als schoolmeisje nog redactielid geweest van Knoppen. Dat was de schoolkrant van de kort daarvoor gestichte RK HBS voor Meisjes, later hernoemd tot het Fons Vitae, een school op niveau voor meisjes van de betere stand. Knoppen blijkt gaandeweg dit blog een onmisbaar hulpmiddel te zijn om inzicht te krijgen in het rooms-katholieke leven in Amsterdam in de jaren 30, en de positie van de RKOLB hierin. Dit alles met name vanuit het vrouwelijk perspectief. Ook deze aflevering zal dat blijken.

Einde samenvatting.

blikken feest 

We springen Knoppen weer in, jaargang 1, 1921.

U herinnert zich onderstaand groepsportret nog wel: de eerste redactie van Knoppen. Wat een perfecte compositie. Plaats: de tuin van de RK HBS voor Meisjes, het latere Fons Vitae, dan nog in de Vondelstraat. Derde van rechts is Bep Damen. Herkent u dat sympathieke koppie inmiddels? Wat Bep hier nog niet weet: over precies tien jaar zal ze directrice van de RKOLB zijn.

de redactie van Knoppen, 1921 [Delpher]

Kijk nu eens goed naar de tweede van links, die met die ketting om. Dat is Toetie Feitz.

Toetie is een zelfbewuste, ambitieuze meid. Ze timmert flink aan de weg. Meteen al in het allereerste nummer van Knoppen zet ze zichzelf op de kaart met een levendige reportage over het Blikken Feest van het Fons Vitae, dat net had plaatsgevonden. Blikken Feest? Ja: blik staat voor 6 jaar en drie maanden, precies een kwart dus van een gouden jubileum. Bij die reportage een fantastische foto van een van de tableaux vivants die bij die gelegenheid waren vertoond. Op de foto het tableau dat de toekomst moet voorstellen.

Knoppen jaargang 1 nummer 1, 1921 (Delpher)

Het lijkt op het eerste gezicht op een lollig verkleedpartijtje, maar heel diep achter al die kostuums gaat een dodelijke ernst schuil. De meiden hebben zich uitgedost als beoefenaars van beroepen waar je voor moet hebben doorgeleerd: als architect, advocaat, tandarts (met patiënt), arts, als wiskundige. 

de originele foto, gepubliceerd in het boek Bronnen van Leven van Aad Streefland

Onder de originele foto heeft iemand later gekliederd:
Hoe de internen op 't blikken feest zich hun toekomst dachten.

Wie slaagt erin om het woord helemaal links onderaan te ontcijferen? Laat het me weten!
Toetie zelf draagt een groot sandwichbord om haar nek. Hierop staat:

Kiesers,

Steunt de Katholieke Partij.

Kiest Dr. Feitz!

detail met Toetie.  Rechts: een tandartspatient. Links: een zuster en  daarachter een architect.

Een katholieke partij, dat dan weer wel. Wat een toekomstverlangen, wat een ambitie spreekt uit deze foto en uit het bijbehorende verslag van Toetie. Wij vrouwen hoeven niet onder te doen voor mannen!, schreeuwt het tableau. Ook wij willen dokter worden, architect, jurist, politicus! Dit tableau vivant lijkt wel een statement, of is dat misschien ook wel. Ongetwijfeld kwamen de andere tableaux ook op de foto, maar het is deze die werd geselecteerd voor publicatie in Knoppen.

een volwassen stuk

Een paar maanden later verschijnt nummer 2 van Knoppen. Hierin opnieuw een artikel van Toetie. Een heel volwassen stuk ook voor een meid van 18: De vrouw in de hedendaagsche Maatschappij. Het staat in zijn geheel onderaan deze pagina. Zo begint het:

Eerste alinea's van De Vrouw in de hedendaagscha Maatschapij van Toetie Feitz, Knoppen 1921 [Delpher]

Vrouwen namen tegenwoordig geen genoegen meer met een leven dat bestond uit kopjes wasschen, handwerken en pianospelen, zo begint Toetie. Ze begonnen te ontwaken, ontwikkelden zelfvertrouwen, en ontdekten dat het bekrompen vrouwenverstand toch eigenlijk zoo bekrompen niet was.

Het gevolg: vrouwen gingen langer naar school, ze gingen studeren, ze verdiepten zich in maatschappelijke zaken. Én ze eisten kiesrecht, wat ze uiteindelijk (slechts twee jaar eerder, in 1919) ook kregen.

Ook volwassen dochters zaten niet meer met een handwerkje voor het raam te wachten of er soms een jonge ridder komt die ze verlossen zal uit dat werklooze leven, nee, ze gingen zelf op zoek naar een werkkring. Ze gingen zoeken naar een manier om zich nuttig te maken voor de maatschappij.

Lekker op dreef, Toetie! denkt de lezer van anno twintig twintig instemmend, al lezend op zijn tablet in zijn luie stoel. Ok, het is allemaal misschien een tikkeltje elitair, Toeties actieradius reikt niet verder dan haar eigen milieu. Nog niet. Maar goed zo, meid, ga zo door, de revolutie moet toch ergens beginnen. Waarom dan niet bij jou? De beuk erin, op de barricades!

Maar dan, de laatste alinea's. 

't Is goed dat de vrouwen zich nuttig maken [....] maar velen der werkende vrouwen gaan te ver.

[.....] Zij mogen toch niet vergeten, dat een vrouw een vrouw is en een vrouw moet blijven, met een vrouwelijk karakter, [....] dat God, die èn man, èn vrouw geschapen heeft, de laatste onderdanig heeft gesteld aan den man.

Wat een koude douche! En dat in het Wilhelmina Drucker-tijdperk. Je vraagt je onwillekeurig af of zuster Xaverina, de directrice van de school, deze regels op het laatst nog even heeft gedicteerd terwijl ze pal achter Toetie stond, dreigend om hard in haar oorlel te knijpen.

In een eerdere aflevering, Vrouwen die trouwen, had ik mijn 21e-eeuwse verbazing al uitgesproken over deze visie op de vrouw, aldaar geventileerd door Prof. van de Burg:

verslag van een lezing van Prof. van der Burg, 1922 in Knoppen (Delpher)

Al het goede komt van de vrouw, maar al het kwade is haar schuld. Heerlijke voldoening en vreeselijke verantwoording tevens.

Huiselijk Geluk

Proberen we het artikel van Toetie over de moderne vrouw en haar verslag van het Blikken Feest in elkaar te schuiven, dan lijkt de conclusie schizofreen niet overdreven: het schuurt en het wringt. Ga maar na: de meiden zitten op een eliteschool waar prima onderwijs wordt gegeven. Openlijk dromen ze ervan om zich daarna verder te ontwikkelen in beroepen die standaard door mannen worden beoefend. 
Tegelijk zijn ze ervan doordrongen dat een vrouw haar plaats moet weten: onder de man, en wel in het huwelijk.

Gewillige onderdanigheid is geen verlaging der vrouw, maar zelfverloochening dus verheffing, en daarenboven de zekerste weg naar het vaak verborgen pad van het Huiselijk Geluk,

goochelt de vroeg-wijze Toetie tot slot nog op Lubberiaanse wijze in een poging om de lezeres te troosten. Trouwen, kinderen baren en thuisblijven dus; niks architect of dokter worden, laat staan politicus.

Niet trouwen was uiteraard ook een optie. Wie niet trouwde kon al die dingen alsnog worden (of bibliothecaresse), maar werkende (ongehuwde) vrouwen stonden toch echt wel een treetje lager op de maatschappelijke ladder dan getrouwde vrouwen. Niet voor niets duidde men de ongehuwde vrouw in die tijd wel aan als incomplete vrouw. Daar moet je nu eens mee komen.

Ontdekt Toetie het Verborgen Pad?

En? Ging de zelfbewuste Toetie Feitz haar ambities waarmaken toen ze eenmaal haar school had afgemaakt? Werd ze politica, richtte ze een politieke partij op? Ging ze naar Den Haag?

Niet echt, verder dan Bussum zou ze niet komen. Toetie was echt een kanjer op het gebied van zelfverloochening. Al binnen een paar maanden nadat ze haar diploma had gehaald op de RK HBS voor Meisjes, ontdekte ze ergens achter het struikgewas de ingang van het verborgen pad van het Huiselijk Geluk.

Ze verloofde zich met Joop Bredius, een jonge Meester in de Rechten. Het jaar daarop trouwden ze. Het stel ging wonen in een fraai pand in Bussum. Nog ruim voor het uitbreken van de oorlog had Toetie zeven kinderen (Amalia, Janneke, Maria, Pieter, Gijsbert, Frans en Treesje) bij elkaar gebaard. Voor het oprichten van een politieke partij zal ze handen tekort zijn gekomen. Zelfs met hulp van een R.K. huishoudster én een kinderhulp.

Advertentie, 1937 (Delpher)

Toetie Feitz, lieve Moeder en onvergetelijke Oma, overleed in 1980, 77 jaar oud.

Hieronder het gehele artikel van Toetie in Knoppen, 1921.

Toetie Feitz: De Vrouw in de hedendaagscha Maatschapij, Knoppen 1921 [Delpher]

=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=

Artikel in het blad van het KDC over de fantastische foto uit aflevering 14 staat hier.

Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:

"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."

Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.


Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files hier (pdf).

extra service:

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.

Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 31. Waarom wij werken hier.

Vorige aflevering: 29. Werkzaamheden (3) hier.