46. De eerste tien jaar

46
D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

46. De eerste tien jaar

een gouden vondst

Twee weken terug meldde ik de vondst van een aantal documenten tussen een stapel papieren die ik jaren geleden als niet relevant terzijde had geschoven. Door een jaar van inzoomen, inweken en inleven zijn ze dat nu wél geworden. Met name de nu teruggevonden Jaarverslagen zijn hun gewicht in goud waard. Naast de armzalige acht waar ik eerder gewag van maakte blijken er veel meer te zijn. Het eerste decennium is zelfs vrijwel compleet; alleen de Verslagen van de Herengracht over 1932 en 1933 ontbreken. Gelukkig vormen de Verslagen van na 1933 steeds een bundeling van alle filialen.

Het bijhouden van het aantal leners, boeken en andere zaken kan heel goed worden overlaten aan bibliothecaresses. Deze cijfers staan allemaal in de Jaarverslagen. Dus is het nu mogelijk om te kijken hoe goed de zaken eigenlijk liepen, daar in de RKOLB. Lukte het om de ambities waar te maken zoals die al in het stichtingsjaar 1930 waren uitgesproken? Want hoewel een focus van dit blog is om de katholieke tijdgeest bij de lurven te pakken, willen we wel degelijk ook graag weten of het een beetje lukte om de idealen waar te maken in de loop van de veertig jaar die de RKOLB bestond.

Het prachtige ontroerende allereerste Jaarverslag over 1930 is een geval apart. We hebben het in aflevering 44 bekeken. Mijn vergelijking met het Plakkaat van Verlatinghe heeft de woede van diverse lezers gewekt ("Blasfemie!"), maar je kan het ook niet iedereen naar de zin maken. 

Jaarverslag 1931 is al uitgebreid in aflevering 18 en 19 besproken. In de aflevering die u nu leest turen we naar de Jaarverslagen van 1932 tot en met 1938. Ja, 1931 pakken we er weer even bij. Vandaag summier de uiterlijke verschijning. De volgende keer pakken we de inhoud.

het eerste decennium

weinig uniformiteit

Op ieder van de verslagen heeft het gekmakende rode potlood dat dwars door dit blog heen loopt opnieuw toegeslagen: steeds is het jaar onderstreept. Van Verslag 1935 zijn er twee exemplaren; het heeft de linkshandige eigenaresse van het potlood niet weerhouden om op beide versies in te hakken. Wanneer doe je zoiets, op ieder Verslag onder het jaartal systematisch een streepje zetten? Dat doe je als je bezig bent een berg met papieren te ordenen en je wil checken of de Jaarverslagen er nog allemaal zijn. 

Wat valt er op te maken uit het feit dat beide identieke versies van 1935 onderstreept zijn? Dat alles door elkaar lag op het moment dat de potloodvrouw toesloeg: toen ze het tweede exemplaar onder ogen kreeg, was ze inmiddels vergeten dat ze er al een van dat jaar te grazen had genomen. Anders was dit tweede exemplaar zo in de prullenbak verdwenen.

Het gekmakende rode potlood is alom tegenwoordig. Let op de twee versies van 1935.

geheime hobby

Je zou het niet verwachten, maar de bijna dwangmatige orde die er in een openbare bibliotheek heerst, strekt zich zelden uit tot in de werkkamer. In de werkkamer lijkt het in stand houden van chaos wel een geheime hobby van bibliothecaresses. Dat was vroeger zo, en zo is het nog steeds. Misschien kan het ook niet anders: waar gehakt wordt, vallen spaanders, en waar laat je die spaanders dan?

Een willekeurige werkkamer in een moderne openbare bibliotheek. Ongeorganiseerde chaos of totale anarchie? (eigen foto)

weer een raadsel opgelost?

Mijn laatste hypothese aangaande de Jaarverslagen is gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Ze luidt als volgt. Een van de bibliothecaresses heeft in 1965 een archiefje van haar bedrijf de RKOLB gecreëerd uit een heleboel half- en ongeorganiseerde stapels papieren. Die papieren lagen her en der verspreid over een werkkamer vergelijkbaar met die op de foto hierboven, maar dan in filiaal Emmastraat. Om makkelijker orde te kunnen aanbrengen in het archief in wording, zette ze op elk document dat ze tussen de stapels uittrok een rood streepje onder het jaartal dat erop stond. Dat archief, of een deel daarvan, is wat mij veertig later is aangereikt door iemand die het uit een vuilnisbak had gevist, en wat ik De Emmastraat Files ben gaan noemen.

Klinkt plausibel, Leaks. Alleen die datering 1965 heb je wel heel erg met de natte vinger gedaan zeker? Of was je er soms bij huh? hoor ik u nu denken.

Ga dan even na dat alle aanwezige Jaarverslagen, tot 1964, nog het bekende rode streepje dragen, terwijl 1965 (uitgebracht in 1966 en tevens het allerlaatste) het als enige Verslag zonder zo'n streepje moet doen. Verslag 1965 bestond op dat moment nog niet. Het archief moet dus bij elkaar zijn geharkt in 1965.

detail van de cover van Jaarverslag 1965. (EF)

ambitie

In de layout van de verslagen valt weinig uniformiteit te ontdekken; het was nog een beetje zoeken naar de vorm. Ook is er steeds ander papier gebruikt en in een waaier van formaten. 1935 en 1936 vormen een uitzondering: de typiste heeft 1935 duidelijk als sjabloon voor 1936 gebruikt, al is dit niet gedachteloos gegaan: in het eerste deel, dat met de titel en een paar specificaties, zitten een paar verschillen. 1931 is het enige verslag met een echt titelblad. Daar straalt ambitie uit. Dat staat wel zo overzichtelijk. Juist het ontbreken van titelbladen bij de rest maakt het een zo rommelig geheel zonder uiterlijke samenhang.

Jaarverslag 1931 heeft een echt titelblad (EF)

Mej. A. Hermans

Bovenaan pagina 1 van 1937 is met potlood de geadresseerde geschreven: Mej. A. Hermans. Ja, wie was dat ook alweer? Gelukkig vinden we dat terug in Verslag 1934: in dat jaar volgde zij Tiny Janssen op, ja, die van de vorige aflevering, als hoofd van filiaal Augustinus. Dit filiaal zat op dat moment nog in de Obrechtstraat, maar daarna dus in de Emmastraat. Inmiddels weten we er alles van.

de naam van mej. A. Hermans bovenaan pagina 1 van 1937 (EF)

Dit is dan meteen een voorproefje van de onschatbare waarde van deze Jaarverslagen als naslagwerk. Dat de naam van Hermans hier in potlood staat, is voedsel voor mijn theorie dat de complete Emmastraat Files ooit in het filiaal Emmastraat 16 hebben liggen verstoffen, lang voordat ze in een kliko verdwenen in een heel andere Amsterdamse buurt. Op de belangrijke archieffunctie die de Verslagen hebben om het personeelsbestand te reconstrueren zal ik de volgende keer ingaan.

uit Jaaverslag 1934: mej. Hermans aangenomen als hoofd (EF)

amateuristisch

Zoals we weten, opende de hoofdvestiging aan de Herengracht haar deuren in februari 1931, een jaar na filiaal Augustinus. Ieder Jaarverslag begint met een verslag van de Herengracht, waarna de andere filialen aan bod komen. Op dit moment, aflevering 46, kennen wij alleen filiaal Augustinus, meer filialen zijn er ook nog niet, maar daar gaat binnenkort verandering in komen.

Deze Jaarverslagen bestaan steeds uit maar een paar pagina's, bij elkaar gehouden door een paar nietjes. Zoals al opgemerkt ziet het er allemaal wat amateuristisch uit: getypt, vaak zuinig dwars door een lint heen dat nodig aan vervanging toe was.

In de verslagen 1931 tot en met 1934 en in 1938 heeft iemand hier en daar achteraf zitten corrigeren. Dat er getypte doorhalingen zijn betekent dat er ook een nette versie zonder doorhalingen moet zijn geweest. De meest logische hiërarchie: de nette versie voor het hoofdkantoor aan de Herengracht, de kladversie voor het filiaal. We zien wel een geleidelijke professionalisering van de Jaarverslagen.

getypte correcties in Verslag 1932 (EF)

een  al te onfunctioneel versierseltje bruut om zeep geholpen in Verslag 1934. (EF)

getalletjes worden gedubbelcheckt: Verslag 1934 (EF)

Niet goed! (EF)

aangescherpte formuleringen (EF)

Waarom staat dat vraagteken daar? Verslag 1938 (EF)

intellectueele werkloozen

Het detail pal hierboven roept de meeste vragen op. Betekent het vraagteken rechts dat de hele passage niet klopt? Of is er iets mis met de term intellectueele werkloozen? Of mogen ze helemaal niet gratis gebruik maken van de uitleen-bibliotheek? Dit vraagteken roept drie nieuwe vraagtekens op.

Met Verslag 1939 verdwijnt het amateuristische uiterlijk radicaal: het is netjes gedrukt in twee kolommen, en gevouwen als brochure van vier pagina's. Er is ander papier gebruikt dat in de loop der jaren overigens aangenaam van kleur is verschoten. En er zijn een paar zeer fraaie lettertjes gebruikt.

Jaarverslag 1939: trendbreuk in stijl (EF)

Zou deze zichtbare ambitie tijdens de oorlogsjaren worden volgehouden? We gaan het later zien. De volgende keer bekijken we eerst wat deze serie Jaarverslagen ons leert over de groei en ontwikkeling van de RKOLB. Het belooft spannend te worden: door een gebrek aan materiaal heb ik de afgelopen maanden her en der wat lege plekken met vermoedens en hypotheses moeten opvullen. Gaan deze Jaarverslagen aan het licht brengen dat ik er flink naast heb gekleund?

Liefhebbers kunnen hier hun hart ophalen aan de Jaarverslagen die ik inmiddels gescand heb. Daar komen er dus nog meer bij.

=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=

Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:

"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."

Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.

Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:

hier (pdf).

extra service:

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.

Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 47. Hetgeen bestaat, bloeit. Hier.

Vorige keer: 45. Een oud raadsel opgelost. Hier.