60. In het oog van de orkaan

60

D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

De Emmastraat Files is een blog dat de opkomst en de ondergang van de RKOLB (Rooms Katholieke Openbare Leeszaal en Bibliotheek) te Amsterdam als onderwerp heeft. De auteur is in het bezit van een rommelig stapeltje documenten, foto's en andere papieren, vermoedelijk alles wat er nog bestaat van de RKOLB. Wekelijks bestudeert hij één of meer van die papieren in een los-chronologische volgorde. 

Regelmatig springt de speurder op zijn fiets om met eigen ogen de fysieke restanten van dit stukje van het Rijke Roomse Leven te aanschouwen, en zich voor te stellen hoe het was. Geleidelijk ontstaat zo een reconstructie van de geschiedenis van de RKOLB in haar context, wat leidt tot vele verrassende ontdekkingen, en tot een groeiend inzicht.

De eerste aflevering van de Emmastraat Files is hier. Steeds onderaan een aflevering staat een link naar de volgende.

Vragen? Opmerkingen? Mail de auteur: franklyck@gmail.com .

60. In het oog van de orkaan

de stormram

Ze beseffen het misschien nog niet helemaal, daar bij de RKOLB, maar de jaren rond 1960 zitten ze in het oog van het orkaan. De vorige keer bespraken we twee bedreigingen van de openbare bieb: de opkomst van de televisie en die van het pocketboek. Maar er is nog veel meer gaande. Die orkaan, dat zijn de vele maatschappelijke ontwikkelingen.

Bijna van symbolische betekenis is in 1958 de aflossing van een zachtaardige oudgediende door een temperamentvol fris jong ding. Dat jaar gaat mej. Hermans met pensioen. Zij is naast directrice Bep Damen en "Zus" Tiebackx de enige vooroorlogse oudgediende die er nog over was van de beginjaren. We zijn Hermans' naam al vaak tegengekomen. Die stond bijvoorbeeld als adressering geschreven bovenaan een groot deel van de Jaarverslagen. Vierentwintig jaar was ze directrice van het filiaal Emmastraat geweest, zeer geliefd, en ze had kennis van de vreemde talen, zo lezen we in Jaarverslag 1958. 

Pagina 1 van Jaarverslag 1947 (EF)

Tegelijk treedt mej. J.M. Baur in dienst. Die was net afgestudeerd aan de bibliotheekschool. Als ik me niet vergis, zal zij in dit blog nog een belangrijke rol gaan spelen. Nieuw bloed, nieuw elan, nieuwe energie. Haar bijnaam had de stormram kunnen zijn geweest. Maar dat treft: haar naam klinkt ook als een mokerslag. Daarom heet zij hier voortaan kortweg Baur. Onthoud die naam, bid ik u.

Exit Mej. Hermans. Uit Jaarverslag 1958 (EF)

Enter Baur. Uit Jaarverslag 1958 (EF)

De vertrekkende mej. Hermans staat gewoon op de bekende foto van the A-Team. Pas kort geleden kwam ik daar achter, wist ik veel. Hoe die ontdekking in zijn werk is gegaan, daar kom ik gauw op terug. Hermans zit vooraan helemaal links. Op alle foto's waar ze op staat ziet ze er enorm ontspannen uit.

The A-Team, met mej. Hermans vooraan links (EF)

een orkaan van gebeurtenissen

In vogelvlucht. Het ledental loopt vanaf 1959 verdomme weer terug. Maar het Jaarverslag windt er geen doekjes om: het was gewoon een beroerd jaar, want te weinig personeel, te veel nieuwe boeken om in te werken, en een grote verbouwing in de Centrale die het werken geruime tijd bemoeilijkte. En dan ook nog de opkomst van de televisie en van het pocketboek, zoals we de vorige keer zagen.

Daarbij, en dat is veel ernstiger: de gewone katholiek laat de RKOLB meer en meer rechts liggen. Voorzichtig wordt in het Jaarverslag met het vingertje gewezen naar andere katholieke organisaties, die hebben nagelaten om iedere katholiek die ze tegenkwamen naar de R.K.O.L.B. te jagen. Ook lezen we de suggestie om tot meer samenwerking te komen met die organisaties. Heel aardig, want ook heden speelt deze discussie bij openbare bibliotheken. Cocreatie is het moderne toverwoord. Vroeger heette dat gewoon: samenwerken. 

uit Jaarverslag 1959 (EF)

tragedie

Verder met het overzicht.
In 1959 meldt zich slechts één leerling van de bibliotheekschool aan bij de RKOLB aan om stage te lopen. En dit terwijl de bieb al vele handen tekort komt. 

Ondanks de oprichting van een - neutrale - OLB in Slotermeer blijft het filiaal van de RKOLB overspoeld worden door niet-katholieken. Dat komt er dus nog eens bij.

Die ene man binnen de RKOLB, de veelbelovende W.W.J.A. van de Ven, we hebben hem de vorige aflevering leren kennen, doet in '59 de R.K. Vormingscursus voor hogere functionarissen OLB. Dat getuigt van ambitie! Het profijt zal helaas van korte duur blijken, want het jaar daarop zal Van de Ven op duistere wijze van de aardbodem verdwijnen. Verdronken? Maar waar is zijn lichaam dan?

Een schrale troost is het, maar dankzij deze mysterieuze verdwijning weten we nu dat Van de Ven een meesterstitel droeg, heel ongebruikelijk in de bibliotheekwereld, dat hij al 43 jaar oud was, én ongetrouwd op het moment dat hij verdween. De term Hoofdfunctionaris in de overlijdensadvertentie zal zijn functie van 1e hoofdassistent iets meer cachet hebben gegeven. Die advertentie suggereert voorzichtig dat zijn lichaam later gelukkig toch nog is gevonden.

De betrekkelijke zakelijkheid van de mededeling over dit tragische ongeval in het Jaarverslag kan niet verhullen dat het binnen het bedrijf een enorme slag moet zijn geweest.

uit het Limburgs Dagblad, 28 juli 1960 (Delpher)

uit De Volkskrant, 1 augustus 1960 (Delpher)

uit Jaarverslag 1960 (EF)

 prikborden

In 1959 worden in de hal van de Centrale vitrines geplaatst: Boeken zien doet boeken lezen en uiteindelijk boeken willen bezitten, staat er wat cryptisch als motivatie in het Jaarverslag. Aan de muur in de Centrale komen prikborden te hangen voor krantenartikelen. Men had ontdekt dat een uitgeknipt artikel beter wordt gelezen dan als het nog in de krant staat. Mooie service! Het geeft het bedrijf ook iets actueels. Een paar jaar later zal er een foto van staan in het allereerste glossy Jaarverslag: dat van 1963, uitgevoerd als brochure. Wie zou die man zijn, en leest hij echt óf poseert hij alleen maar? 

uit Jaarverslag 1963 (EF)

En wat zal er zoal aan dat prikbord hebben gehangen? In het midden zien we een poster met een groot kruis dat niets te raden overlaat. Het artikel helemaal links valt dankzij het arendsoog van uw blogschrijver nog net te identificeren: het is een recensie van een nieuw boek over de Eerste Wereldoorlog, en geknipt uit De Volkskrant van 11 augustus 1962, waardoor we weten dat het een beetje oude foto is. Het boek zelf zal ongetwijfeld als aanwinst in de vitrine hebben gestaan.

het artikel op het prikbord. Uit De Volkskrant van 11 augustus 1962 (Delpher)

kinderschaar

Wat verder in deze onstuimige jaren? Vanaf 1960 heten filiaalhoofden opeens filiaalleidsters. Wat zit daarachter? 

Jaarverslag 1961 vermeldt overlast door kinderen: het zijn er gewoon veel te veel; dat heb je met geboorte-explosies. Een woelige kinderschaar, zo heet het eufemistisch in het Jaarverslag. Voor filiaal Emmastraat, volkomen uit zijn krachten gegroeid, wordt een (ruimer) winkelfiliaal gezocht, zodat het weer een tijdje mee kan. Tot grote frustratie wil dit maar niet lukken. 

De huur van filiaal Trompstraat valt door ongelukkige financiële afspraken met de Gemeente uit het verleden amper nog op te brengen. Jammer, want er is daar net een teenager-afdeling opgericht, en die blijkt enorm aan te slaan.

uit Jaarverslag 1961 (EF)

In 1960 moeten de Statuten worden gewijzigd. Daarvoor is een notaris nodig. Daarvoor wordt de oudste broer van Maria Coebergh ingeschakeld. Maria was die leuke, vriendelijk lachende bibliothecaresse, dochter van een bekende Haarlemse katholieke boekhandelaar uit Haarlem, die in de oorlog helaas ontslag had genomen. Het zal toch geen toeval zijn dat uitgerekend haar broer deze klus voor haar oude werkgever gaat opknappen?

Uit Jaarverslag 1969: de broer van Maria Coebergh (EF)

Maria Coebergh in 1939 (EF)

Overtoomse Veld

Op 9 november 1961 wordt een nieuw filiaal ingezegend op het waaierige August Allebéplein in het zojuist aangelegde Overtoomse Veld (nieuw-West). Het zit schuin tegenover de winkelpanden op de ansichtkaart (uit eigen collectie) helemaal bovenaan deze pagina. Het is een dubbel winkelpand met een geheel open uitlening, ook voor volwassenen. Ook hier is plaats voor een teenagers-afdeling. Boven het filiaal komt een dienstwoning.

De volgende week springen we twee jaar terug, precies op tijd om te zien hoe de kersverse Baur omgaat met de failliete boedel waarvan ze tot hoofd is benoemd.

=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=

Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:

"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."

Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.

Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:

hier (pdf).

extra service:

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.

Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 61. Baur. Hier.

Vorige keer: 59. Nieuwe gevaren. Hier.