D E E M M A S T R A A T F I L E S
opkomst en ondergang van de RKOLB
Regelmatig springt de speurder op zijn fiets om met eigen ogen de fysieke restanten van dit stukje van het Rijke Roomse Leven te aanschouwen, en zich voor te stellen hoe het was. Geleidelijk ontstaat zo een reconstructie van de geschiedenis van de RKOLB in haar context, wat leidt tot vele verrassende ontdekkingen, en tot een groeiend inzicht.
De eerste aflevering van de Emmastraat Files is hier. Steeds onderaan een aflevering staat een link naar de volgende.
Vragen? Opmerkingen? Mail de auteur: franklyck@gmail.com.
77. Het mysterie van de rode pen
pulpmachine
 |
| alle Jaarverslagen uit de Emmastraat Files (EF) |
Zijn ze dan eindelijk weer met elkaar verenigd, de Jaarverslagen van onze rooms-katholieke bieb die bestond van 1930 tot 1970. Een weerloos hoopje oud papier, je zou het zo met de vuilnisman meegeven. Wat dan ook is gebeurd, tezamen met de rest van de Emmastraat Files.
Maar vergis je niet, dit is veertig jaar bewogen geschiedenis. Op het nippertje ontkwam het hoopje aan de grote pulpmachine. Nu deze vellen gesorteerd op één stapel liggen dringt de verscheidenheid aan papiersoorten, lettertypes, opmaak, professionaliteit, formaat en het aantal pagina's zich nog meer op. Hoe vertederend zijn de zichtbare pogingen tot uniformiteit, steeds al snel getorpedeerd door de crisis, de oorlog, of door iets anders.
Hier zijn ze allemaal, de Jaarverslagen die het hebben gehaald tot 2021.
echt boekje
Zelfs hun gewicht varieert enorm: van 4 gram (1930, dat allereerste ontroerende Verslagje van 1 pagina) tot 45 gram (1965). Maar dat laatste was dan ook gedrukt als een glossy.
 |
| 4 gram: het allereerste Jaarverslag, getypt op briefpapier (EF) |
 |
| 45 gram: Jaarverslag 1965 (EF) |
De Jaarverslagen wegen bij elkaar driekwart kilo; dat is iets meer dan de helft van het gewicht van de totale Emmastraat Files. Alleen de jaren 1944, 1945 en 1952 ontbreken geheel. De verzameling is dus veel completer dan ik vóór aflevering 44 nog vermoedde.
Sindsdien zijn allerlei hypotheses gesneuveld dankzij het almaar voortschrijdende inzicht. Die in Aflevering 18 bijvoorbeeld. Op dat moment leek het er nog op dat verreweg de meeste Jaarverslagen in een grijs verleden door iemand waren weggegooid. Ontroostbaar waren we. Waarom dan toch, waarom? Hadden die rode streepjes op de bewaard gebleven Verslagen er iets mee te maken?
linkshandige vrouw
Dat zit zo. In dezelfde aflevering 18 was het al opgevallen dat iemand op ieder Jaarverslag het jaartal met rood had onderstreept, op 1965 na (ik had op dat moment nog geen latere Verslagen teruggevonden).
De onderstreepster was een linkshandige vrouw. Een vrouw, nogal een inkoppertje. Dat zij linkshandig moest zijn, kon worden afgeleid uit de richting waarin die streepjes waren gezet: van rechts naar links, met aan de rechterkant van de streepjes ook - vaak pas zichtbaar met een vergrootglas - het minuscule miniputje waar de balpen steeds eerst was neergezet. Ja, zo doen linkshandigen dat: van rechts naar links, niet duwen maar trekken. Vraag maar eens achteloos aan een linkshandige vrouw, desnoods een man, om ergens een streep onder te zetten, en observeer haar ongemerkt. Zou het me lukken achter de identiteit van deze dame te komen? Dan werd misschien ook duidelijk wat die streepjes eigenlijk te betekenen hadden.
hengel uitgooien
Slechts één op de negen vrouwen is links. Dat maakt het in theorie makkelijker. Er hoefde alleen maar even van een bibliothecaresse in ons verhaal te worden vastgesteld dat ze links was. De visser weet hoe hij de vis vangt: hengel uitgooien en geduldig wachten.
 |
| een paar voorbeelden van met de linkerhand getrokken streepjes |
Dat vissersgeduld zou op de valreep worden beloond. Luttele maanden geleden maakten we kennis met Baur, het allerlaatste filiaalhoofd van de Emmastraat, en zeer onlangs ook met haar handschrift. Kwartjes vielen.
aparte humor
Het is alleen al om stilistische gronden duidelijk dat Baur de auteur is van de laatste drie Jaarverslagen, 1967 tot en met 1969, waarvan een deel werd geschreven en een ander deel getypt, met variërende tekstoverlappen. Die overlappen fungeerden soms wel als een Steen van Rosetta. We herkennen Baur's aparte humor, zoals in de benaming stempelmevrouw voor mevrouw Werner-Hoppenbrouwers, een lollig woordje dat zou sneuvelen in de nette versie van Jaarverslag 1968. Typisch Baur.
 |
| stempelmevrouw, typische Baurhumor (EF) |
Dat beroerde handschrift is uitgesproken linkshandig. Daarvoor zijn naast die beroerdheid nog een paar andere typerende kenmerken te benoemen. Bovendien is van sommige liniaalstrepen te zien dat ze van rechts naar links werden getrokken, enkele zelfs links van het papier aflopend zoals dat vaak per ongeluk gebeurt aan het eind van een liniaalstreep, als de liniaal net niet tot aan de rand van het papier komt. Rats!
 |
| voorbeeld van een naar links getrokken liniaalstreep (EF) |
 |
| Een speciale liniaal voor linkshandigen. Zoek de verschillen. (eigen foto) |
Van alle 39 Jaarverslagen van 1930 tot en met 1964 (van sommige hebben we zowel de versie van het filiaal als die van de hele organisatie) is het jaar met rood onderstreept. Uitzondering is 1950. Dat is een misdruk en zo goed als onleesbaar.
Vanaf 1965 zijn de jaartallen van de Jaarverslagen niet meer onderstreept. Dat onderstrepen van alle vorige jaren moet dus zijn gebeurd ergens in 1965; het is duidelijk onderdeel geweest van een inventarisatie. En dit suggereert dat de papieren op dat moment ook niet netjes op volgorde lagen. Van een aantal andere documenten in de Emmastraat Files is het jaar ook onderstreept. Iemand was dus heel geïnteresseerd om chronologische orde aan te brengen in de chaos. Achterstallig archiefonderhoud.
rammelende deuren
Al een paar keer eerder was ons Baur's kennis van de geschiedenis van het filiaal opgevallen. Een bron daarvoor moeten die Jaarverslagen zijn geweest. In haar wanhopige prachtstuk Begroting voor 1963 bijvoorbeeld citeert ze uit het Jaarverslag 1935, zie ook de aflevering over de rammelende deuren. In dat citaat neemt ze zelfs stijlbewust de vooroorlogse spelling over.
En twee afleveringen terug bleek dat ze aardig wist hoe oud het inmiddels afgetakelde Rodenbergbord was, al dateert ze het niet exact. Feiten die in oude Jaarverslagen staan.
half vergane ordner
Schuivend met de puzzelstukjes valt nu alles op zijn plaats. De dame met het rode potlood is niemand minder dan Baur. Zij was het die heel netjes het archiefje van het filiaal heeft bewaakt en gecompleteerd. Het archief overigens dat al bestond vanaf kort na de oprichting van de RKOLB.
Dat weten we, omdat tussen de Emmastraat Files ook een half vergane ordner zat, met daarop in vrijwel weggesleten blokletters:
Archief
Obrechtstraat 36
Emmastraat 16
 |
| de uit elkaar vallende ordner (EF) |
Het woordje Archief is later een keer met balpen overgeschreven om het weer leesbaar te maken. Zie foto's hieronder. De twee adressen zijn in hetzelfde handschrift en in één keer opgeschreven. Aangezien het filiaal in '35 verhuisde van Obrechtstraat naar Emmastraat, moet de map daarna zijn gemaakt.
 |
| het woordje Archief is opnieuw geschreven (EF) |
 |
| het oude en het nieuwe adres van het filiaal (EF) |
Aan de binnenkant van de flap zit een vooroorlogse envelop geplakt. In die envelop zaten onder andere maandelijkse lijsten met cijfers van het boekenbezit van het filiaal, gedateerd 1932.
Waarschijnlijk zat dat archief daarom aanvankelijk in een andere map, waarna alles in de jaren na 1935 terechtkwam in een nieuwe map, het inmiddels afgetakelde geval dat op de foto staat.
 |
| de binnenkant van de flap van de map (EF) |
Ach, wat doet het er ook toe. Het is wel fijn om te constateren dat het archief van de Emmastraat al die jaren min of meer is bijgehouden, aanvankelijk door het eerste filiaalhoofd Tiny Janssen, daarna door haar opvolgster juffrouw Hermans, en het laatste decennium dan door Baur. De laatste heeft het kennelijk wat gefatsoeneerd. Des te treuriger dat het vele jaren later hóp in de kliko belandde. Wat een godswonder dat het daaruit net op tijd gered is. Lees nog eens de inleiding van dit blog.
heldin
Terug naar onze heldin, J.M. Baur.
Eerlijkheid kan hard zijn. Baur heeft vanaf haar aantreden keurig jaarlijks een nieuw Jaarverslag toegevoegd, maar dat was het dan. Daarna is er niets meer met het archief gebeurd, de motivatie zal wegeëbt zijn, het heeft ergens op een achterafplank liggen verstoffen tot die beruchte dag dat iemand aan het opruimen sloeg.
Maar... er zat nog iets heel aardigs in de kliko van na Baur's tijd. Wat dat is, zien we de volgende keer.
=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=
Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:
"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."
Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.
Ons Amsterdam, artikel over de geschiedenis van de RKOLB, feitelijk een samenvatting van dit blog: hier.
Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:
hier (pdf).
extra service:
Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.
Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.
Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!
Volgende keer: 78. Wij zijn solidair. Hier.
Vorige keer: 76. Een zuillozere toekomst. Hier.
