71. Laat ze maar

  71

D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

De Emmastraat Files is een blog dat de opkomst en de ondergang van de RKOLB (Rooms Katholieke Openbare Leeszaal en Bibliotheek) te Amsterdam als onderwerp heeft. De auteur is in het bezit van een rommelig stapeltje documenten, foto's en andere papieren, vermoedelijk alles wat er nog bestaat van de RKOLB. Wekelijks bestudeert hij één of meer van die papieren in een los-chronologische volgorde.

Regelmatig springt de speurder op zijn fiets om met eigen ogen de fysieke restanten van dit stukje van het Rijke Roomse Leven te aanschouwen, en zich voor te stellen hoe het was. Geleidelijk ontstaat zo een reconstructie van de geschiedenis van de RKOLB in haar context, wat leidt tot vele verrassende ontdekkingen, en tot een groeiend inzicht.

De eerste aflevering van de Emmastraat Files is hier. Steeds onderaan een aflevering staat een link naar de volgende.

Vragen? Opmerkingen? Mail de auteur: franklyck@gmail.com.

71. Laat ze maar

juffrouw Oomen

De context van deze aflevering is wat we al mijlenver zagen aankomen: RKOLB en OLB gaan fuseren. Dit proces begint in 1966 en zal in 1970 zijn afgerond. De volgende keer meer hierover.

Tussen de Emmastraat Files zaten twee krantenartikelen uit 1967, die me nog onverschillig lieten toen ik aan deze uit de hand lopende monsteronderneming begon. Het ene was een interview met juffrouw Damen, het andere een stukje  over mejuffrouw Oomen, zie foto bovenaan. Toen nooit van gehoord, van beiden niet. 1967 was sowieso een jaar waarvan ik niet verwachtte het ooit te gaan halen in dit blog; op dat moment interesseerden me vooral de voorlogse jaren, dus 1930 tot 1940.

Weken later bleek Bep Damen iemand van het eerste uur te zijn en leerden we haar evengoed kennen, weet u nog? Aanvankelijk eerst alleen van gezicht. Wat lijkt dat alweer lang geleden. 

Vervolgens puzzelde ik haar naam bij het gezicht, en werd me duidelijk dat zij de hoofdpersoon zou worden in mijn onderzoek.

Maar die mejuffrouw Oomen dan? Nergens was er ook maar iets over haar te vinden. Toen ik ten einde raad met mijn handen in het haar was neergezegen en zeven lange uren wenend mijn trieste lot had overdacht kreeg God medelijden met me, en stuurde mij in een visioen het inzicht dat Oomen gewoon een slordig geschreven Damen moet zijn geweest. De (zet)duivel hadden mij én de half-blinde zetter van dagblad De Tijd (in '67) dus parten gespeeld. Het zou niet bij die ene keer blijven; dit is het zoveelste voorbeeld in ons blog van de ruis die in lang vervlogen tijden voortdurend optrad in de vertaalslag van het geschreven naar het getypte of het gedrukte woord.

God werd door mij bevestigd in Zijn grote gelijk toen ik eindelijk de moeite nam om eens verder te kijken dan de foto in het artikel, en ook de tekst ging lezen. In die tekst was het gewoon Mejuffrouw Elizabeth M. Damen.

Damen, Bep voor intimi, werd natuurlijk al heel snel een van de heldinnen van dit blog. We hebben haar carrière op de voet gevolgd. Op het knipsel (zie plaatje hieronder) verwacht ik spoedig terug te komen; ook op het handschrift onder de tekst. In deze aflevering het interview.

knipsel uit De Tijd, 18 november (EF)

keurig uitgeknipt

Van dat interview, bijna een hele krantenpagina, zaten zelfs twee exemplaren tussen de Emmastraat Files. Het ene was keurig uitgeknipt, van het andere had men het hele katern bewaard. Mijn mond viel open toen ik het las. 

Het staat in zijn geheel hier als jpg en hier als pdf. 

Twee exemplaren van hetzelfde interview uit 1967 (EF)

Natuurlijk kennen wij Bep Damen inmiddels wel een beetje. Ze was een vriendelijke, gematigde vrouw, gezagsgetrouw maar binnen de marges ook onafhankelijk en met een hang naar rechtvaardigheid. Ook viel ze volstrekt niet op.. Nooit drong ze zich op de voorgrond. Probeerde ze haar buitengewone lengte te compenseren door verder zo min mogelijk op te vallen? Ik laat dit graag over aan een gediplomeerde zielknijper.

hoogtepunten

Een résumé van een paar hoogtepunten uit Beps leven zoals eerder beschreven in dit blog.

Reeds als scholier schrijft zij in de schoolkrant Knoppen een vlak verhaal over zaadjes die kunnen praten (zie aflevering 21). Hoewel ze in de redactie van de schoolkrant zit, zal het bij dit ene verhaaltje blijven.

Bep Damen in 1941, detail van de A-Team-foto, 1941 (EF)

Ter gelegenheid van haar aantreden als directrice van de RKOLB in 1931 geeft de jonge Bep een kleurloos interview, waarin ze vergeet uit te leggen waarom zij aan het hoofd wilde staan van juist een rooms-katholieke bieb(zie aflevering 15). 

In 1934, ze leidt dan inmiddels drie jaar de RKOLB, schrijft ze voor haar oude schoolkrant toch weer een stuk, hoe ongebruikelijk. In dit stuk spoort ze meisjes in uiterst diplomatieke bewoordingen aan dat zij voor zichzelf moeten kiezen zodra ze hun diploma hebben gehaald, bijvoorbeeld om zich door middel van studie verder te ontwikkelen en een bevredigende baan te vinden. Dat stuk heet: Waarom wij werken (zie aflevering 31). Het is knap hoe ze erin slaagt om een voor die tijd en die klasse zo revolutionaire boodschap diplomatiek te verpakken in zulke onopvallende woorden en zinnen.

In aflevering 41, de aflevering achter de fascinerende kladbrief uit oorlogstijd, vermoeden we Bep Damen als de stille kracht achter de smeekbede van haar personeel aan het Bestuur voor een fatsoenlijke salarisregeling.

En heel recent lezen we de herinneringen van Rolly Bingen, die nog voor Bep gewerkt heeft. Bep wordt ook door Rolly beschreven als een zachtaardige vrouw die streng en rechtlijnig kon zijn, maar ook hartelijk was en geliefd, en van haar personeel eiste dat die de kansen greep die hen geboden werd (zie aflevering 65).

Bep in 1956 (De Tijd/Delpher)

Nee, een hemelbestormer is Bep nooit geweest. Overigens hebben we haar, directrice van de grootste roomse bieb van Nederland, niet één keer kunnen betrappen op uitingen van vroomheid.

innerlijke verscheurdheid

Terug naar het interview uit 1967. Het werd gegeven ter gelegenheid van haar afscheid bij de RKOLB. Jawel: na zesendertig jaar gaat Bep met pensioen. Ze is kort na de stichting en inzegening in 1930 op de kar gesprongen, en springt eraf pal voor diezelfde RKOLB zal ophouden te bestaan. Wat betekent dit voor Bep? Is het niet hartverscheurend?

Ach. We kennen Bep, die gezonde, nuchtere Hollandse vrouw. Uit het ontwapenend eerlijke interview spreekt weliswaar een innerlijke gespletenheid, maar ze gaat daar op een gezonde manier mee om, althans zo doet ze ons geloven. Ze juicht de maatschappelijke veranderingen toe, al heeft ze daar ook wel moeite mee. ;

Moeite? We struikelen over dit woord. Moeite dit, moeite dat.

Hieronder een paar knipsels uit dat interview. Interviewster was de toen nog piepjonge Ineke Jungschleger.

dat dociele gedoe

Bep is blij dat het dociele gedoe voorbij is, het tijdperk waarin lezers werden gewaarschuwd voor bepaalde boeken. Het is haar echter allemaal wel erg snel gegaan. Eerlijk bekent ze moeite te hebben gehad met het loslaten van de bescherming van de lezers. Protectie zal na meer dan drie decennia wel een tweede natuur zijn geworden.

pijn en heimwee

Er bestaan drie categorieën katholieken in verschillende fasen van aanpassing, die zich kennelijk wel allemaal dezelfde richting op aanpassen. Reken immers maar dar die ene categorie die zich verzet vroeg of laat ook voor de bijl zal gaan. Ik heb me zelf kunnen aanpassen en daar ben ik erg blij om , aldus Bep. 

Hè, moet dat nou?

Juffrouw Damen vindt de nieuwe openheid van de jaren '60 weliswaar een grote vooruitgang, maar tegelijk denkt ze, als een jongen van zeventien of nog jonger allerlei omstreden boeken meeneemt: Hè, moet dat nou?

laat ze maar

Bep wordt regelmatig gebeld door bezorgde ouders gerust die hun kinderen hebben zien thuiskomen met Mulisch en Wolkers. Zij stelt hen gerust met een Laat ze maar.

Jan Cremer

Nou goed: ook voor Bep zijn er grenzen. Jan Cremer komt haar bieb niet in, dat moeten mensen zelf maar kopen. Dat was ook de teneur in ons vakblad, zegt ze. Met dat vakblad bedoelt Bep waarschijnlijk het krantje van het terreurinstituut Idil. Weet u nog, aflevering 42? De terreurorganisatie, waar Bep notabene zelf lid van was, had Jan Cremer tot categorie I: verboden lectuur verklaard. Het zal Cremers verkoopcijfers geen kwaad hebben gedaan om tot verboden lectuur te worden gerekend. Tel daarbij op dat zijn boeken maar een tientje kostten.

Bep biecht ook op dat ze soms moeite heeft met de moderne open opstelling van de bibliotheekboeken (waardoor lezers zelf tussen de boeken kunnen snuffelen). Het gaat met name om de God is dood-literatuur. God, moet je dat nou in die open rekken zetten? Ze voegt er nog moedeloos aan toe: Er is heel veel vraag naar.

maar ja, het moest

Waar Bep toch óók steeds meer moeite mee had: zich houden aan de de Index, de kerkelijke boekenwet. Daartoe hoorde een lange lijst met boeken die verboden waren. Als leidster van een katholieke instelling meende ik dat ik loyaal moest zijn. Hoewel ik er wel eens moeite mee had. Er waren doodonschuldige werken bij, maar ja, het moest. 

We zullen het door de vingers zien, Bep, het past in het tijdsbeeld. 

de beruchte Index Librorum Prohibitorum, hier een editie uit 1758

Daar heb je 't. De kritieke vraag.

Nog zo'n provocerende vraag van de onbevangen Ineke Jungschleger: heeft een katholieke bieb nog wel zin? Beps relativerende antwoord is bijna ontroerend.

wisten we het maar

Al haar hele leven vraagt Bep zich af wat de invloed van een boek is. Nogal een uitspraak voor een directrice van een katholieke bibliotheek. 

Ik zal u wat bekennen. Met al haar saaiheid en haar gehoorzaamheid en haar voorspelbaarheid vind ik Bep een vrouw om op te vreten. Een schone ziel zonder maniertjes.

Over twee weken verschijnt de volgende aflevering.

=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=

Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:

"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."

Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.

Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:

hier (pdf).

extra service:

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.

Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 72. Afscheid van Bep Damen. Hier.

Vorige keer: 70. Beter laat dan nooit. Hier.