75
D E E M M A S T R A A T F I L E S
opkomst en ondergang van de RKOLB
 |
| de handtekening van Baur (EF) |
Regelmatig springt de speurder op zijn fiets om met eigen ogen de fysieke restanten van dit stukje van het Rijke Roomse Leven te aanschouwen, en zich voor te stellen hoe het was. Geleidelijk ontstaat zo een reconstructie van de geschiedenis van de RKOLB in haar context, wat leidt tot vele verrassende ontdekkingen, en tot een groeiend inzicht.
De eerste aflevering van de Emmastraat Files is hier. Steeds onderaan een aflevering staat een link naar de volgende.
Vragen? Opmerkingen? Mail de auteur: franklyck@gmail.com.
75. Van God los
de versmeltingsjaren
 |
| de restjes: Jaarverslagen 1966 t/m 1969 (EF) |
Van de versmeltingsjaren 1966 tot 1969 rest in de Emmastraat Files slechts een rommelig stapeltje papieren, elf vellen bij elkaar. Het zijn de lokale Jaarverslagen van filiaal Emmastraat. De ene helft is klad en met de hand beschreven, de andere helft de uitgewerkte getypte versie daarvan. Auteur is zonder twijfel Baur, een van de hoofdrolspeelsters in de laatste jaren van de RKOLB. Zij was gedurende de jaren '60 Hoofd, Leidster of 2e Hoofdassistente van ons geliefde filiaal Emmastraat, drie titels die allemaal hetzelfde betekenden: ze zwaaide er machteloos de scepter.
Deze Jaarverslagen onderscheiden zich in een mikroskopisch detail van alle tientallen andere Jaarverslagen in de Emmastraat Files: er staan geen rode streepjes onder de jaartallen. We komen daar later op terug.
In korte tijd heeft Baur bij ons een reputatie opgebouwd als vlijmscherpe en hondsbrutale pitbull: Ze was meer van de inhoud dan van de gezelligheid, een scherpe, meedogenloze observator die geen blad voor de mond nam, en ook weinig last had van hiërarchische obstakels, tussen man en vrouw of anderzijds.
Lees nog eens de aflevering terug over de ideale bibliothecaresse van vóór de oorlog. Had Baur in de jaren '20 of '30 geleefd, ze zou zijn opgesloten in het RK Krankzinnigengesticht voor Vrouwen. Baur was geen volgzaam wezentje dat haar plaats wist.
 |
| J.M. Baur? (detail foto, KDC) |
We zijn natuurlijk nieuwsgierig wat ze te melden had over de fusie waar ze nu tot haar nek in zat, en de hiermee samenhangende teloorgang van de Rooms-katholieke identiteit. Ze heeft op ons nog geen bijzonder katholieke indruk gemaakt.
De Jaarverslagen 1966 en 1967 om te beginnen maken ons niet wijzer. Ze zijn zo extreem bondig, ieder slechts één pagina, dat er eenvoudig geen ruimte overbleef voor een paar woorden over de nakende fusie. Deze Verslagen slaan we over, ze boeien niet. Desgewenst kan men 1966 hier lezen, en 1967, inclusief ingevuld Jaarverslagensjabloon, hier.
restjes
1968 en 1969 zijn een stuk aantrekkelijker. Tussen de Emmastraat Files zaten een paar losse beschreven papieren, waarvan al die tijd niet duidelijk was waar ze bijhoorden. Zodoende raakten ze ook in de periferie van mijn gezichtsveld terecht. In dit laatste stadium, het opmaken van de restjes, vallen ze eindelijk op hun plaats: het blijken kladjes van de Jaarverslagen 1968 en 1969. Waarom werden deze kladversies destijds niet meegegeven aan de vuilnisman? Toen de fusie eenmaal op gang kwam, zullen vermoedelijk het fut en de motivatie verslapt zijn om het archief van filiaal Emmastraat nog netjes bij te houden. Een begrijpelijke reactie.
stempelmevrouw
Zoals archeologen staan te juichen als ze de kans krijgen om een middeleeuwse beerput uit te baggeren, zo kunnen wij alleen maar blij zijn met deze vervuiling van de Emmastraat Files door dergelijke kladjes. Om maar iets te noemen: hierdoor weten we hoe Baur's handschrift eruit zag. Dat gaat zeker nog van pas komen.
 |
| een pagina van de kladversie van Jaarverslag 1968 (EF) |
Ook verschaft het vergelijken van de twee versies ons veel vermaak. Zo schrijft Baur in de kladversie dat ene mevrouw M.W. Werner-Hoppenbrouwers op filiaal Buitenveldert in dienst is gekomen als stempelmevrouw, zie detail hieronder (niet juffrouw; ze is per slot getrouwd).
In de getypte officiële versie is dat denigrerende woord verdwenen. Echte Baur-humor met dat vleugje sarcasme, we herkennen het inmiddels. Gekke Baur. Arme Baur. Opgesloten in een katholiek dwangbuis, hoofd van een uitgewoonde tent die half instort, en met een Directie die al jaren doof is voor haar smeekbeden. Lees nog maar eens de aflevering over de rammelende deuren.
 |
| handschrift van Baur. "... als stempelmevrouw......" (EF) |
 |
| de geschreven kladversie.... |
 |
| ... en de definitieve versie (EF) |
Het handschrift van Baur is beroerd en onregelmatig; typisch het gekrabbel van iemand aan wie schrijfles op de Lagere School voorbij is gegaan. De alerte lezer die dit blog vanaf het begin heeft gevolgd, zal misschien al raden waar ik naartoe wil. De anderen moeten nog even geduld hebben, maar er bestaat kans dat een raadsel dat al vanaf aflevering 4 als een rode draad door dit blog loopt, nu ook gaat worden opgelost.
 |
| handschrift van Baur, met op regel 2 haar eigen naam (EF) |
Jaarverslag 1968
Nu de twee getypte pagina's van Jaarverslag 1968. Ze zijn ook hier te lezen.
 |
| Jaarverslag 1968, 1e pagina (EF) |
 |
| Jaarverslag 1968, 2e pagina (EF) |
het Rodenbergbord
Mis deze ontroerende mededeling niet:
Dat oude bord was niets minder dan ons befaamde Rodenbergbord, geschapen door J.F. Rodenberg, de homo universalis uit aflevering 35.
Baur dateert het op 1930, het stichtingsjaar van de RKOLB. Ze zit er vijf jaar naast: het bord werd pas in 1935 speciaal ontwikkeld, getimmerd en geplaatst voor het nieuwe filiaal in de Emmastraat 16, dat sinds 1930 in de Obrechtstraat had gezeten. In 1968 stond het er dus kennelijk nog. Goed werk, Rodenberg!
 |
| Emmastraat 16, met het Rodenbergbord in de voortuin, 1935 (EF) |
 |
| close up van het Rodenbergbord |
drempelvrees
In het Verslag vinden we verder een leerzaam overzicht van de godsdienstige overtuiging van de leden van het filiaal. Opvallend: rooms-katholieken waren nog steeds enorm in de meerderheid met 631 stuks. Daarna kwamen de ongelovigen met 101. Helemaal onderaan bungelden wel negen varianten van het christelijke geloof. Moslims bestonden er nog niet, en als ze wel hadden bestaan, waren ze vast geen lid geworden van de RKOLB in de Emmastraat. In het overzicht is er niet eens een een vakje voor overig.
 |
| uit Jaarverslag 1968 (EF) |
Baur analyseert en gaat er daarna weer met de botte bijl in. Zij weet wel waarom er amper niet-katholieken naar het filiaal komen: omdat de naam R.K. zoveel mensen drempelvrees bezorgt.
 |
| uit Jaarverslag 1968 (EF) |
Maar dit slechte imago jaagt óók katholieke lezers weg, aldus Baur: die moeten bij de letters R.K. net zo goed meteen denken aan de censuurbeperkingen die wij vroeger gehad hebben. Hoe ironisch dat in 1930, toen de RKOLB werd opgericht, de letters RK katholieken juist nog aantrokken.
Dit ene zinnetje maakt wel duidelijk dat Baur de fusie met de OLB hartstochtelijk zal hebben verwelkomd, mochten we daar nog aan hebben getwijfeld. We leren ook dat de Ontzuiling niet alleen plaats vond onder druk van de subsidiegever, maar ook door bewustzijnsverandering en strijd van binnenuit.
Beste Bert
Tot slot de laatste zinnen van Jaarverslag 1968. Wat een merkwaardige opmerking op deze plek:
Om welk verhaaltje over de Emmastraat gaat het? Wie is Bert? Wat moet dit kattenbelletje in een Jaarverslag?
Kijk eens goed naar de twee vellen een stukje hierboven, die samen het Jaarverslag 1968 vormen, of klik hier. Het zijn doorslagen, bedoeld voor het archiefje van de Emmastraat. De originelen zullen destijds naar de Herengracht zijn gegaan, naar de Directie en het Bestuur.
Ze zitten aan elkaar geniet. Het nietje zit trouwens rechts, hoe ongebruikelijk. Bovenaan allebei de velletjes staat: Vervolg Jaarverslag 1968. Maar waar is dan pagina 1? Het zat niet tussen de Emmastraat Files. Zou daar misschien dat ontbrekende verhaaltje op hebben gestaan?
De opvolger van directrice Bep Damen in de overbruggingsperiode van 1966 tot 1970 heette A.M.J. Tieken, ik heb hem twee afleveringen terug terloops genoemd. Dat is ook meteen alles wat we over hem weten; in de Emmastraat Files zelf komt zijn naam niet één keer voor.
De A van? Albertus is een gangbare doopnaam. Roepnaam: Albert of Bert. Dan zou Tieken de Bert kunnen zijn geweest waarnaar we op zoek zijn.
Nog in de jaren '50 was het niet gebruikelijk om directeuren bij hun voornaam aan te spreken; van de aflevering over Rolly Bingen weten we dat Bep werd aangesproken met juffrouw Damen.
De jaren '60 zijn echter niet de jaren '50. Bovendien was Baur niet iemand die zich veel aantrok van dergelijke achterhaalde conventies. Daarom hou ik het erop dat met Bert inderdaad de directeur werd bedoeld. Zo niet: een mooie theorie moet je niet kapot willen checken.
Daarmee is echter het raadsel niet opgelost waarom pagina 1 van Jaarverslag 1968 ontbreekt. Ook zijn we nu wel erg nieuwsgierig geworden naar het ontbrekende verhaaltje.
 |
| Jaarverslag 1968: detail van de kladversie (EF) |
De volgende keer bekijken we het allerlaatste Jaarverslag van filiaal Emmastraat. Weet Baur er een waardig slot aan te draaien, óf doet ze er nog een schepje bovenop?
=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=
Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:
"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."
Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.
Ons Amsterdam, artikel over de geschiedenis van de RKOLB, feitelijk een samenvatting van dit blog: hier.
Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:
hier (pdf).
extra service:
Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.
Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.
Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!
Volgende keer: 76. Een zuillozere toekomst. Hier.
Vorige keer: 74. De OBA. Hier.
