74
D E E M M A S T R A A T F I L E S
opkomst en ondergang van de RKOLB
Regelmatig springt de speurder op zijn fiets om met eigen ogen de fysieke restanten van dit stukje van het Rijke Roomse Leven te aanschouwen, en zich voor te stellen hoe het was. Geleidelijk ontstaat zo een reconstructie van de geschiedenis van de RKOLB in haar context, wat leidt tot vele verrassende ontdekkingen, en tot een groeiend inzicht.
De eerste aflevering van de Emmastraat Files is hier. Steeds onderaan een aflevering staat een link naar de volgende.
Vragen? Opmerkingen? Mail de auteur: franklyck@gmail.com.
74. De OBA
complexe operatie
De vorige aflevering sloegen we de Jaarverslagen van de OLB open over de jaren 1966 tot 1970. In deze periode vond de fusie plaats tussen OLB en RKOLB. In de Emmastraat Files is hierover helaas vrijwel niets terug te vinden. Maar we willen toch weten hoe het afliep met onze geliefde Rooms-katholieke bieb. Gelukkig staan de Jaarverslagen van de OLB bol van de details over deze logistiek complexe operatie. De vorige aflevering bekeken we Jaarverslag 1966. Deze keer 1967 tot en met 1970.
1967
In Jaarverslag 1967 opnieuw een interessante opmerking waar je makkelijk overheen leest. Over welke boeken er wel en niet moeten worden aangeschaft bestaat geen enkel verschil van inzicht tussen de collectioneurs van beide instellingen, aldus het Verslag. Uitgangspunt is de eigen verantwoordelijkheid van het publiek, dat geen censuur accepteert.
Het staat er zo stellig, dat dit zinnetje misschien wel bedoeld was om de eigen achterban gerust te stellen. Er werd immers gefuseerd met een instelling die tot voor kort nog gebruik had gemaakt van de roomse Index Librorum Prohibitorum, via het terreurinstituut Idil. Lees die aflevering 42, en huiver.
En verder: een foto van de Rijdende Bibliotheek voor het langzaam instortende OLB-filiaal in Betondorp.
 |
| uit Jaarverslag 1967 OLB (archief OBA) |
1968
In Jaarverslag 1968 veel aandacht voor het nieuwe filiaal in Buitenveldert. In dat stadsdeel hadden zowel OLB als RKOLB al een filiaal. Die werden nu samengevoegd tot een nieuwe stek in het net gebouwde winkelcentrum op het Gelderlandplein. Vertederende beelden in het Jaarverslag. Mis de onderschriften niet.
 |
| uit Jaarverslag 1968 OLB (archief OBA) |
Ook komen in dit Jaarverslag alle zogenaamde gemeenschappelijke filialen aan bod: Overtoomse Veld, Slotermeer, Slotervaart, Osdorp en de Polderweg. Her en der spelen er bouwkundige en ruimteproblemen en daarvoor wordt gezocht naar oplossingen, maar de godsdiensttwisten van vóór de oorlog horen in ieder geval tot het verleden.
 |
| brochure van J.H. Scheps uit 1931 (Delpher) |
1969
Twee of drie brokken kregen we in de keel toen we in Verslag '69 over ons dierbare filiaal Emmastraat lazen:
 |
| uit Jaarverslag 1969 OLB (archief OBA) |
Een gemeenschappelijk filiaal, hoe duivels zou dat hebben geklonken in de oren van de stichters van de RKOLB in 1930.
Ook lezen we over energie en takt vergende besprekingen die... in 1970 nog zullen leiden tot volledige samensmelting van de twee levensbeschouwelijke bibliotheekorganisaties en de algemene landelijke organisatie tot één pluriforme beweging.
Het woordje takt spreekt in deze zin nog het meest tot de verbeelding. Hoe zullen deze besprekingen verlopen zijn? Hoe is takt daarbij ingezet, en door wie? Is bijvoorbeeld Jan Cremer nog ter sprake gekomen?
Met de algemene landelijke organisatie in bovenstaand citaat doelt men op het streven naar meer landelijke samenwerking. Dat is een voorwaarde van het Rijk om te komen tot de nieuwe landelijke Wet op de Openbare Bibliotheken. Deze ontwikkeling valt buiten het bestek van de Emmastraat Files. Daar mist u niet heel veel aan.
Ook in dit Jaarverslag een paar mooie foto's, zoals van de eerste Uitleendiscotheek, toen nog in de 1e Jacob van Campenstraat, voordat deze al na een paar jaar verhuisde naar een reusachtige kelder in de Marnixstraat. Het was meteen een groot succes. Een vette plek voor tieners en twens: het verschil tussen klant en personeel lijkt amper nog te bestaan. Wél verschil was er tussen platen en boeken. Voor het lenen van platen moest worden gedokt. Probeer eens te bedenken waarom.
 |
| uit Jaarverslag 1969 OLB (archief OBA) |
 |
| uit Jaarverslag 1969 OLB (archief OBA) |
Eind '69 opende een filiaal in het culturele deel van het Aanloopcentrum in de Bijlmer. Jawel: Aanloopcentrum. Dit was het eerste experiment met een bibliotheek, geïntegreerd in het culturele werk. Hoe modern klinkt dit. Maar dat is het dus helemaal niet. De Bijlmer, weten we, was toen een moderne nieuwe stadswijk ver in het oosten van Amsterdam. In '69 stond het beton nog te drogen of de bieb had er al een filiaal.
Veel aandacht in dit Jaarverslag over een rode draad die door dit blog loopt: de krappe personeelsbezetting. We lezen dat een bibliothecaresse gemiddeld nog net 40.000 uitleningen per jaar kon behappen, mits gezond, uitgerust en goed gevoed. In Amsterdam liep dit echter op tot wel 70.000. Er bestonden in die jaren nog geen geautomatiseerde uitleensystemen en digitale catalogi; alles ging nog met de hand.
De krappe bezetting om de basistaken te verrichten leidde ertoe dat andere belangrijke functies onder druk kwamen te staan, zoals de ontvangst van klassen, de Kinderboekenweek en het contact onderhouden met de wijkraad.
De halve eeuw daarna is er weinig veranderd. Het zal wel het eeuwige lot van de openbare bibliotheek zijn om de boel met houtjes en touwtjes en met te weinig handen bij elkaar te moeten houden.
1970
Het laatste jaar dat de RKOLB nog min of meer bestaat. Wat een frivole cover. Hoe moeten we die ogen interpreteren?
Jaarverslag 1970 doet een interessante observatie: door alle maatschappelijke veranderingen is de openbare bieb als informatievraagbaak een steeds grotere rol gaan spelen. We beseffen het niet, maar ooit kwamen mensen alleen naar hun bieb om boeken te lenen of kranten te lezen. Vanaf de jaren 60 beginnen scholieren de deur plat te lopen voor hulp bij het in elkaar draaien van hun spreekbeurt of werkstuk. Volwassenen gaan meer en meer naar de bieb voor achtergrondinformatie over actuele kwesties.
 |
| uit Jaarverslag 1970 van de OLB (archief OBA) |
Onlangs hadden we de muurkrant uit '63 van de RKOLB al bewonderd. Allemaal signalen dat de bieb haar maatschappelijke functie serieus nam, ongeacht de gezindte. Uit deze informatiebehoefte werd ook het verschijnsel knipselmap geboren, een gigantisch monnikenbouwwerk van krantenartikelen, door ijverige bibliothecaresses bij elkaar geknipt, gecategoriseerd, én actueel gehouden. Je zou het een fysiek wikipedia kunnen noemen.
 |
| uit Jaarverslag 1963, RKOLB (EF) |
In 1970 sluit de hoofdvestiging van de R.K. OLB na 39 jaar voorgoed haar deuren. Let weer op de spelling: die extra spatie tussen RK en OLB heeft zich sluipenderwijs een vaste plaats verworven. Nu zijn zelfs ook de puntjes tussen O, L en B verdwenen.
Wat er nog op de Herengracht gebeurde aan administratief werk, verhuist naar de centrale bieb van de OLB, Keizersgracht 444. Het wordt wel inschikken daar.
 |
| de hoofdvestiging van de RKOLB, rond 1930 (EF) |
1970 is ook het jaar van de Boekenboot, uniek voor Nederland. De Boekenboot was een varende kinderbibliotheek, speciaal voor dit doel gebouwd, en lag verspreid over de week op drie verschillende vaste plekken in de stad. Want ja, het ding kon behalve drijven ook varen. Hij verving de bestaande Kinderbibliotheek aan de Amstel. Dat pand was kort daarvoor dichtgetimmerd wegens instortingsgevaar.
 |
| uit Jaarverslag 1970, RKOLB (EF) |
de OBA
Twee belangrijke data staan er in het Jaarverslag:
Op 9 augustus 1966 begon het integratieproces van Algemeen en Rooms-katholiek openbaar bibliotheekwerk in Amsterdam.
Dit werd voltooid op 8 mei 1970 door het tot stand komen van een volledige fusie tussen de Vereniging voor Openbare Leeszalen en Bibliotheken en de Stichting R.K. Openbare Leeszaal en Bibliotheek.
Dat was keurig op vrijdag. En dan:
De nieuwe gemeenschappelijke Stichting Openbare Bibliotheken Amsterdam is nu verantwoordelijk voor de gehele openbare bibliotheekvoorziening in onze gemeente.
Hier horen we voor het eerst van de stichting Openbare Bibliotheken Amsterdam, het product dus van de versmelting van de RKOLB en de OLB. Die stichting bestaat een halve eeuw later nog steeds. De hoofdvestiging zit op het moment van schrijven op de Oosterdokskade.
De naam Openbare Bibliotheek Amsterdam werd al vele jaren gehanteerd naast Openbare Leeszaal en Bibliotheek en de afkorting OLB, altijd een beetje slordig en verwarrend. Zoek op de covers op de bovenste foto eens naar de subtiele verandering van het opschrift op dat van 1970 vergeleken met de andere covers. Openbare Leeszaal en Bibliotheek en de afkorting zullen vanaf 1970 geleidelijk verdwijnen.
De naam Openbare Bibliotheek Amsterdam zal vele jaren later hetzelfde lot beschoren zijn: in 2015 komen Directie en Bestuur tot de geniale zet om OBA in te zetten als merknaam ter vervanging van de volledige naam. Iedere Amsterdammer spreekt nu van OBA, zelfs als hij het over een openbare bibliotheek buiten zijn woonplaats heeft. De achterliggende arrogantie is zeker niet misplaatst.
 |
| het plaatsen van het nieuwe logo, 2015 (eigen foto) |
 |
| de hoofdvestiging van de OBA aan de Oosterdokskade (eigen foto) |
De volgende aflevering keren we terug naar de Emmastraat Files. Wat is er tussen de papieren nog te vinden over de laatste jaren van de RKOLB?
=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=O=
Stijn Fens in Trouw over De Emmastraat Files:
"Prachtige geschiedschrijving. Achteruitdenken en voorzichtig omwoelen tot je meer weet."
Lees Stijns hele tot nadenken stemmende column, over het belang van de tijd nemen voor dingen, hier.
Ons Amsterdam, over de geschiedenis van de RKOLB, hier.
Artikel van Wim Keizer in Bibliotheekblad over De Emmastraat Files:
hier (pdf).
extra service:
Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.
Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.
Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!
Volgende keer: 75. Van God los. Hier.
Vorige keer: 73. De kogel door de kerk. Hier.
