25
D E E M M A S T R A A T F I L E S
D E E M M A S T R A A T F I L E S
opkomst en ondergang van de RKOLB
25. Tiny Janssen
De vorige week had ik een inkijkje beloofd in de dagelijkse gang van zaken in filiaal Augustinus in de Obrechtstraat. Dat moet even wachten door de vondst van een opmerkelijke brief tussen de Emmastraat Files, een paar dagen terug. Laten we beginnen bij het begin.
Weet u nog, de Wordingsgeschiedenis, dat unieke, handgeschreven document? Iemand, het is nog niet duidelijk wie, nam kort na de opening van filiaal Augustinus in 1930 de moeite om de totstandkoming van de RKOLB neer te pennen. Vier velletjes papier, zeven dichtbeschreven kantjes. Zeer waardevol, want coherente informatie over deze periode is verder nergens meer te vinden; die geschiedenis is praktisch uitgewist. Een volledige transcriptie plus bespreking hier (afl. 6) en hier (afl. 7).
Ergens aan het einde van de Wordingsgeschiedenis wordt ze dan eindelijk genoemd: Tiny Janssen. Transcriptie eronder.
Het vaktijdschrift Bibliotheekleven zet in 1930 alles op een rijtje:
Walter Hofmann
Ervaring hebben in Duitsland, het walhalla van de bibliotheekwereld, en nog wel hebben gewerkt onder de legendarische Walter Hofmann, behalve dichter en kunstcriticus ook directeur van de Stadtbibliothek Leipzig, zal beslist goed hebben gestaan op Tiny's CV.
Gelukkig was dit nog een paar jaar voordat Hofmann (1879-1952) het nationaal-socialisme kortstondig zou omarmen. Even dacht hij dat deze leer de ideale politieke context was waarin openbare bibliotheken het volk konden helpen om zich te ontwikkelen. Hij slijmde wat met Joseph Goebbels, die toen net minister van Volksvoorlichting was, maar moet zijn vergissing snel hebben ingezien. Wat een vreselijke vent, die Goebbels. En dat is nog zacht uitgedrukt.
Het eindigde er in 1933 mee dat de nazis Walter buitenspel zetten, omdat deze weigerde mee te werken aan de ideologisering van de Duitse cultuur met inbegrip van het bibliotheekwezen. Goed zo, Walter, beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald! Aan Hofmanns morele zuiverheid zal het ook te danken zijn dat dit bruine smetje niet op Janssen is afgestraald.
Walter Hofmann zal in Duitsland daarom vooral in de herinnering blijven als een invloedrijke revolutionair, een denker en doener, een promotor van het openbare bibliotheekwerk, een idealist die overstroomde van de ideeën om het boek bij het volk te brengen en andersom. Het zit er dik in dat Tiny Die Praxis der Volksbücherei. Ein Ratgeber für die Einrichtung und Verwaltung kleiner volkstümlicher Büchereien en andere geschriften van Hofmann heeft verslonden, opgezogen en geabsorbeerd. In filiaal Augustinus aan de Jacob Obrechtstraat in Amsterdam moet de geest van Hofmann hebben rondgewaard.
De duivel zit in het detail. Kijk nog even naar de laatste zin van bovenstaand artikel uit Bibliotheekleven, je leest er zo makkelijk overheen. Dankbaar maakt men [de RKOLB] gebruik van de ondervindingen van de bijzonder uitnemende filialen der algemeene O.L.B. Er moet dus iets van samenwerking met de OLB zijn geweest voorafgaand aan de stichting van de RKOLB in '30.
De auteur van de toch zo gedetailleerde Wordingsgeschiedenis rept met geen woord over een adviserende rol van de OLB, laat staan dat de RKOLB schatplichtig was aan de OLB. Omgekeerd zal men ook in de Jaarverslagen van de OLB uit die jaren tevergeefs zoeken naar een dergelijk verband. Vreemd? Ach. De onderlinge sfeer tussen OLB en RKOLB was er een van elkaar beleefd negeren, althans in het openbaar. In de politiek willen gezworen vijanden elkaar nog wel eens in de achterkamertjes ontmoeten. Zal dit anders zijn geweest in de verzuilde bibliotheekwereld?
Trouwe lezers weten inmiddels dat pas een jaar later, in 1931, de hoofdvestiging van de RKOLB tot stand zou komen, en wel aan de Herengracht 415. Om het geheugen op te frissen: Bep Damen werd daar directrice. Of er sprake was van een hiërarchische verhouding was met Tiny Janssen is niet bekend.
Filiaal Augustinus huisde aanvankelijk op de begane grond van Obrechtstraat 36, een woonhuis in het deftige oud-Zuid. Ik vrees voor de bovenbuurman dat het wat gehorig zal zijn geweest. Dat de jeugdafdeling er op die verdieping nog bij was gepropt, zal het er niet beter op hebben gemaakt. Al in het eerste Jaarverslag uit '31 lezen we over het voornemen om uit te breiden naar de beletage. Dan moest wel eerst de bewoner nog even oprotten.
De volgende aflevering gaan we zien wat er gebeurde op het moment dat de arme bewoner van de beletage, Harbert de Vries, zijn hielen had gelicht (zie de woningkaart hieronder), en Tiny Janssen zich officieel inschreef op dit adres, alsof ze er ging wonen. Dan komt ook die brief ter sprake die onlangs opdook.
Bibliotheekblad over De Emmastraat Files
Artikel/interview over dit blog De Emmastraat Files van Wim Keizer in Bibliotheekblad (pdf): hier.
extra service
Het welslagen der bibliotheek
Weet u nog, de Wordingsgeschiedenis, dat unieke, handgeschreven document? Iemand, het is nog niet duidelijk wie, nam kort na de opening van filiaal Augustinus in 1930 de moeite om de totstandkoming van de RKOLB neer te pennen. Vier velletjes papier, zeven dichtbeschreven kantjes. Zeer waardevol, want coherente informatie over deze periode is verder nergens meer te vinden; die geschiedenis is praktisch uitgewist. Een volledige transcriptie plus bespreking hier (afl. 6) en hier (afl. 7).
Ergens aan het einde van de Wordingsgeschiedenis wordt ze dan eindelijk genoemd: Tiny Janssen. Transcriptie eronder.
 |
| Uit Wordingsgeschiedenis, pagina 6 (1930) (EF) Het welslagen der bibliotheek zal voor een groot deel afhangen van de wijze, waarop de gediplomeerde assistenten, hoofdzakelijk de directrice, in casu mejuffr. Tiny Janssen, haar taak zullen verrichten. Moge het in haar gestelde vertrouwen niet beschaamd worden! |
 |
| Uit Bibliotheekleven, 1930 (Delpher) |
Walter Hofmann
Ervaring hebben in Duitsland, het walhalla van de bibliotheekwereld, en nog wel hebben gewerkt onder de legendarische Walter Hofmann, behalve dichter en kunstcriticus ook directeur van de Stadtbibliothek Leipzig, zal beslist goed hebben gestaan op Tiny's CV.
Gelukkig was dit nog een paar jaar voordat Hofmann (1879-1952) het nationaal-socialisme kortstondig zou omarmen. Even dacht hij dat deze leer de ideale politieke context was waarin openbare bibliotheken het volk konden helpen om zich te ontwikkelen. Hij slijmde wat met Joseph Goebbels, die toen net minister van Volksvoorlichting was, maar moet zijn vergissing snel hebben ingezien. Wat een vreselijke vent, die Goebbels. En dat is nog zacht uitgedrukt.
Het eindigde er in 1933 mee dat de nazis Walter buitenspel zetten, omdat deze weigerde mee te werken aan de ideologisering van de Duitse cultuur met inbegrip van het bibliotheekwezen. Goed zo, Walter, beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald! Aan Hofmanns morele zuiverheid zal het ook te danken zijn dat dit bruine smetje niet op Janssen is afgestraald.
Walter Hofmann zal in Duitsland daarom vooral in de herinnering blijven als een invloedrijke revolutionair, een denker en doener, een promotor van het openbare bibliotheekwerk, een idealist die overstroomde van de ideeën om het boek bij het volk te brengen en andersom. Het zit er dik in dat Tiny Die Praxis der Volksbücherei. Ein Ratgeber für die Einrichtung und Verwaltung kleiner volkstümlicher Büchereien en andere geschriften van Hofmann heeft verslonden, opgezogen en geabsorbeerd. In filiaal Augustinus aan de Jacob Obrechtstraat in Amsterdam moet de geest van Hofmann hebben rondgewaard.
 |
| Walter Hofmann (bron: Sächsische Biografie) |
elkaar beleefd negeren
De duivel zit in het detail. Kijk nog even naar de laatste zin van bovenstaand artikel uit Bibliotheekleven, je leest er zo makkelijk overheen. Dankbaar maakt men [de RKOLB] gebruik van de ondervindingen van de bijzonder uitnemende filialen der algemeene O.L.B. Er moet dus iets van samenwerking met de OLB zijn geweest voorafgaand aan de stichting van de RKOLB in '30.
De auteur van de toch zo gedetailleerde Wordingsgeschiedenis rept met geen woord over een adviserende rol van de OLB, laat staan dat de RKOLB schatplichtig was aan de OLB. Omgekeerd zal men ook in de Jaarverslagen van de OLB uit die jaren tevergeefs zoeken naar een dergelijk verband. Vreemd? Ach. De onderlinge sfeer tussen OLB en RKOLB was er een van elkaar beleefd negeren, althans in het openbaar. In de politiek willen gezworen vijanden elkaar nog wel eens in de achterkamertjes ontmoeten. Zal dit anders zijn geweest in de verzuilde bibliotheekwereld?
Trouwe lezers weten inmiddels dat pas een jaar later, in 1931, de hoofdvestiging van de RKOLB tot stand zou komen, en wel aan de Herengracht 415. Om het geheugen op te frissen: Bep Damen werd daar directrice. Of er sprake was van een hiërarchische verhouding was met Tiny Janssen is niet bekend.
 |
| Jacob Obrechtstraat 36, vermoedelijk 1933. Filiaal Augustinus zat aanvankelijk op de begane grond (EF) |
de onderburen
Filiaal Augustinus huisde aanvankelijk op de begane grond van Obrechtstraat 36, een woonhuis in het deftige oud-Zuid. Ik vrees voor de bovenbuurman dat het wat gehorig zal zijn geweest. Dat de jeugdafdeling er op die verdieping nog bij was gepropt, zal het er niet beter op hebben gemaakt. Al in het eerste Jaarverslag uit '31 lezen we over het voornemen om uit te breiden naar de beletage. Dan moest wel eerst de bewoner nog even oprotten.
 |
| Jaarverslag 1931 filiaal Augustinus (EF) |
 |
Woningkaart Jacob Obrechtstraat. Jawel, Janssen Hubertina J is niemand minder dan Tiny Janssen zelf, directrice van de RKOLB! (Bevolkingsregister Amsterdam)
|
Bibliotheekblad over De Emmastraat Files
Artikel/interview over dit blog De Emmastraat Files van Wim Keizer in Bibliotheekblad (pdf): hier.
extra service
Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.
Staat dat vak er niet? Doe het dan even op een pc/laptop. Op sommige telefoons valt het weg.
Druk nu op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!
Volgende keer: 26. een Jeugdafdeling! Hier.
Vorige aflevering: 24. Het rooster. Hier.
