17. Het raadsel van het verdwenen hoofd

17  
D E    E M M A S T R A A T    F I L E S 

opkomst en ondergang van de RKOLB

17. Het raadsel van het verdwenen hoofd

vragen

Een van de meest intrigerende raadsels tot nog toe waar ik op stuitte sinds het begin van dit feuilleton, is dat van het verdwenen hoofd.

Vorige week plaatste ik een groepsportret dat werd gemaakt op maandag 5 januari 1931. Plek: de nieuwe RKOLB aan de Herengracht, genaamd St. Paulus. Die nieuwe bieb was zojuist ingezegend. De originele foto bevindt zich in het onvolprezen archief van het Katholiek Documentatie Centrum in Nijmegen.

Maar in dat archief trof ik nóg een foto aan, die op vrijwel hetzelfde moment zal zijn gemaakt. Hieronder staan ze beiden.

Foto 1: "Opening RK Openb. Leeszaal en Bibliotheek Herengracht 415 Amsterdam 1931"

Foto 2: "Opening Kath. Openb. Leeszaal en Bibliotheek Herengracht 415 Amsterdam"

De bovenste versie kennen we dus al van de vorige aflevering. Op de onderste is de positie van de fotograaf een fractie anders: hij is een stapje rechts naar voren gelopen. Pius XI, tussen de twee deuren, staat er nu in ieder geval een stuk beter op in zijn lijstje: de hinderlijke reflectie van de bovenste foto is verdwenen.

vinger

Wat ook verdwenen is: het hoofd van de dame iets links achteraan. Op die plek zit nu een gat waar je je vinger door kan steken. Ja: er zit een fysiek gat in de foto.

Het slachtoffer, nog niet geïdentificeerd. Links foto 1, rechts foto 2.

Nee, ben je gek, we gaan de fotograaf daar niet de schuld van geven. Maar wie dan wel?

Allereerst: deze twee foto's hebben niet altijd keurig bij elkaar gezeten, voor ze in de kaartenbak van het KDC terechtkwamen. Kijk naar de achterkanten - ik heb er helaas geen scherpere afbeeldingen van.

De eerste foto zal gezien de lijmresten ooit ergens opgeplakt te zijn geweest. Op een witte sticker staat geschreven:

Opening RK Openb. Leeszaal en Bibliotheek Herengracht 415 Amsterdam 1931
voorste rij 2e van links mej. E.M. Damen
0034.07    1A 6006   7963793

Daaronder, op de foto zelf, nog eens met potlood: 

Opening 1931

Het lijkt logisch dat eerst dit laatste op de foto is geschreven, hij in een later stadium werd opgeplakt, bijvoorbeeld in een album, vervolgens werd losgemaakt, waarna tenslotte iemand de annotatie op de plakker zette, met onder andere een catalogusnummer van het KDC.

Op de andere foto, die met het ontbrekende hoofd, staat in een ander handschrift:

Opening Kath. Openb. Leeszaal en Bibliotheek
Herengracht 415 Amsterdam
(in het oude gebouw van G en W)

Daaronder:

dubbel van BP 6006 (dat is het catalogusnummer van de eerste foto).

Ook hier een witte sticker met onder andere:

Bibliotheekwezen Amsterdam
KDC Nijmegen

met een kruis erdoor, alsof het niet meer van toepassing is.
De spelling Herengracht op beide foto's is van na 1946. Voor die tijd was het nog Heerengracht.

Uit de verschillende annotaties blijkt dat de foto's aanvankelijk verschillende eigenaars hadden. Toen ze bij elkaar kwamen, moet het de archivaris zijn opgevallen dat de ene een kopie was van de andere. Alleen wie er echt voor gaat zitten, ziet dat er zeer kleine verschillen zijn tussen de twee.

dader(s)? slachtoffer? motief?

Natuurlijk willen we weten van wie het afgeknipte hoofd is, waar het gebleven is, wie het wegknipte, en waarom. Met gewoon een beetje rondvragen heb je zo een paar theorieën. Zo wist iemand na vijf seconden kijken al zeker dat er een driehoeksverhouding achter zat met een jaloerse rivaal. Een ander constateerde nuchter dat de onthoofde vrouw gewoon even een pasfoto nodig had. 
Maar ik geloof nooit dat je je eigen hoofd zo liefdeloos uit een groepsfoto knipt. Ook lijkt het me niet logisch dat dit pas is gebeurd toen de foto eenmaal in het bezit was gekomen van het KDC. 

complot

Maar de interessantste theorie kwam van mijn vriend K, een complotkenner met een scherpe blik. Dankzij die blik ziet hij complotten waar andere mensen gewoon voorbijlopen. Hij maakte me er op attent dat er op foto 1 één persoon meer staat dan op foto 2. Ik begon te tellen, maar kwam toch echt niet verder dan vijftien personen op beide foto's. Hoe kon het ook anders? Ze waren zo'n beetje tegelijk genomen.

K haalde nu zijn balpen te voorschijn. Daarmee wees hij op foto 1 een plek aan pal links van de vrouw wier hoofd op foto 2 zo jammerlijk was weggeknipt. 
Ik keek eens goed, ik keek nog beter. Ik zette mijn leesbril op. Verdomd: er zat daar een hoofd! Een hoofd van een vooralsnog onbekende vrouw, die niet tot de groep behoorde! En dat hoofd is op foto 2, gemaakt luttele seconden na foto 1, wonderbaarlijk verdwenen!

foto 1: het hoofd dat verdween

foto 2: het slachtoffer met haar grijnzende buurvrouw

K genoot van mijn verwarring. "Geloof me man, dát was niet gepland, dat wijf op de achtergrond, die schim in het halfduister, dacht: ziezo, die foto is gemaakt, ik kan weer te voorschijn komen." [Excuses voor het ongepolijste taalgebruik, ik probeer de woorden van K zo getrouw mogelijk weer te geven.] 

"Daarom staat ze niet op foto numero 2, ze zat toen nog weggedoken, ze zat gebukt achter die mensen, snap je, want ze wilde niet op de foto, ze mocht niet op de foto komen. Foto 1, die zonder gat, is niet gemaakt vóór foto 2 zoals jij denkt, maar juist meteen erna. En pyromanen en killers, ijzeren wet, worden aangetrokken door de crime scene, weet je wel. Dat nekt haar nu, ze is gewoon de lul. Beter laat dan nooit. Het doek valt. Ze had ook gewoon weg kunnen blijven daar. Maar nee, ze moest en zou erbij zijn. En nu staat ze erop." 

"Maar kijk nu naar dit mokkel", ging hij door. Hij wees naar de vrouw links van de dame zonder hoofd. "Oók toevallig dat zij net naast die geknipte kip staat. Kan haar pret bijna niet drukken. Nogal vreemd hè die smile, het is een plechtig moment. Bovendien, er zijn geestelijken in het gezelschap. Dan ga je toch niet zo staan ginnegappen, man, die tent is net ingezegend! Ik zet mijn geld erop in dat die twee het kipje vlak na de fotosessie al hebben ingeslapen. Die voorpret! Voel je de energie tussen die twee? Kijk eens hoe dicht ze tegen elkaar aan staan, dader en slachtoffer !"

de lach van een moordenares?

"Wat hier aan de hand is?" fluisterde hij nu samenzweerderig in mijn oor, "het lachende mokkel en de schim achteraan weten meer. ze hebben hier allang bedacht wat ze straks met die nietsvermoedende kip gaan doen. En met de foto, het bewijsmateriaal waarop slachtoffer en dader samen op staan, weten ze ook wel raad, zoals je hebt gemerkt." K maakte een knippend gebaar met zijn vingers. 

"Alleen had die handlangster van foto 1 dus niet meteen door dat de fotograaf na foto 2 nóg een keer ging afdrukken. Waardoor we nu anno '19 een prent hebben waar én de handlangster op staat én de daderes én het slachtoffer, jouw foto numero 1. Die plaat hebben ze nooit te zien gekregen want die ging meteen de deur uit God weet waar naartoe, en die gaat ze nu de das om doen, wat is het, een eeuw na dato. Je hebt goud in handen! Zoek uit wie het kipje was en wanneer ze voor het laatst is gezien! Check ook de overlijdensadvertenties van die week of maand. Zou me niet verbazen als jij een Cold Case op het spoor bent, man."

Ik hoop de komende maanden het slachtoffer nog te identificeren. Misschien dat dit licht werpt op de zaak. De knipper moet rechtshandig zijn geweest, ze is rechts onderaan begonnen met knippen, en het gereedschap bestond uit een kleine schaar. Wat opvalt is dat het nogal slordig is gedaan allemaal. Ja, ze hadden een beetje haast, zou K zeggen.

Het slachtoffer. Wie was zij?

Ik ben er even tussenuit. Aflevering 18 zal verschijnen op dinsdag 22 oktober.

Bibliotheekblad over De Emmastraat Files

Artikel/interview over dit blog De Emmastraat Files van Wim Keizer in het nieuwste nummer van Bibliotheekblad (pdf): hier.

extra service

Wilt u nieuwe afleveringen voortaan per mail ontvangen? Dat kan heel simpel. Zet in het vak bijna helemaal bovenaan deze pagina, waar nu Email address... staat, uw emailadres.

Druk op de knop Submit rechts, en bevestig het bevestigingsmailtje wat er vervolgens in uw mailbox valt. Dat is alles!

Volgende keer: 18. het eerste Jaarverslag (1), hier.
Vorige keer: 16. De inzegening van de RKOLB, H415 (2): hier.